ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΣΩΠΑ.....

Το 1996, παρακολουθώντας την εγκεφαλική δραστηριότητα πιθήκων κατά την εκτέλεση συγκεκριμένων κινήσεων (όπως το να πιάνουν ένα φιστίκι), επιστήμονες του Πανεπιστήμιου της Πάρμας ανακάλυψαν τυχαία την ύπαρξη πολύ ιδιαίτερων νευρώνων. Ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή. Υπάρχει για κάθε κίνηση έναν ειδικό δίκτυο νευρώνων που ενεργοποιείται για τη πραγματοποίηση της συγκεκριμένης κίνησης. Έτσι, όταν ένας πίθηκος θέλει να πιάσει π.χ. ένα φιστίκι ενεργοποιεί ένα συγκεκριμένο δίκτυο νευρώνων στους μετωπικούς λοβούς. Το συγκλονιστικό στοιχείο που ανακάλυψε η ιταλική ομάδα ήταν ότι ένα μέρος από καθένα απ’ αυτά τα δίκτυα νευρώνων έχει μια πολύ ιδιαίτερη ιδιότητα. Μπαίνουν σε δραστηριότητα όχι μόνο όταν ο πίθηκος κάνει μια συγκεκριμένη κίνηση αλλά και όταν ο πίθηκος βλέπει ή ακούει (το σπάσιμο του φιστικιού) άλλον πίθηκο να πραγματοποιεί την συγκεκριμένη ενέργεια. Με άλλα λόγια, κάθε δίκτυο νευρώνων που σχετίζεται με μια συγκεκριμένη κίνηση συμπεριλαμβάνει όχι μόνο τους νευρώνες που επιτρέπουν την εκτέλεση της (να πιάσω το φιστίκι) αλλά μπορούν να προσομοιώσουν μες στο μυαλό του την παρόμοια δραστηριότητα ενός άλλου πίθηκα. Οι νευρώνες αυτοί ονομάστηκαν κατοπτρικοί νευρώνες (mirror neurons) ή monkey-see-monkey-do neurons.

Αργότερα, η ύπαρξη τέτοιων νευρώνων επιβεβαιώθηκε και στον άνθρωπο αφήνοντας τους επιστήμονες ακόμα πιο έκπληκτους αφού αποδείχθηκαν πολύ περισσότερο εξελιγμένοι από αυτούς του πίθηκου, επιβεβαιώνοντας την εξαιρετική κοινωνική φύση μας. Όντως, οι ανθρώπινοι κατοπτρικοί νευρώνες μπορούν όχι μόνο να εκτελέσουν και να καταλάβουν άμεσα, την δράση άλλων ανθρώπων αλλά και τις προθέσεις, και τα συναισθήματα τους. Η ανακάλυψη αυτή έριξε καινούργιο φως σε πολλές ικανότητες όπως είναι η συμπόνια, αισθήματα λύπης ή χαράς, η ικανότητα να μαθαίνει κάνεις μιμούμενος (και όχι μόνο με προσωπική δοκιμή) κατ’ επέκταση η εξάπλωση και διάδοση του πολιτισμού, το ενδιαφέρον μας στο να παρακολουθούμε ένα άθλημα, χορό, μουσική ή τέχνη, αλλά και ακόμα και την ύπαρξη του αυτισμού.

Συμπέρασμα; Οι γνωσιακές μας ιδιότητες μας σμικραίνουν σ’ ένα σωρό από νευρώνες; Όντως μια ανατριχιαστική ερώτηση. Αν απαντήσουμε καταφατικά, αυτό σημαίνει ότι η βιολογία προσδιορίζει το τι είναι ο άνθρωπος, κλονίζοντας τις πεποιθήσεις που έχουμε μέχρι σήμερα σχετικά με την μοναδικότητα και την στρατηγική του θέση ανάμεσα στα έμβια όντα. Αν πούμε όχι, αρνούμαστε την εξελικτική θεωρεία, θεωρούμε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να επαναπροσδιορισθεί, και ορίζουμε ότι η βιολογία θα πρέπει να λειτουργεί μόνο προς όφελος του. Αλλά ποιος είπε ότι μια αλήθεια ισχύει ή έχει την ίδια σημασία σε όλα τα επίπεδα;

(1) Giacomo Rizzolatti et al. (1996). Premotor cortex and the recognition of motor actions, Cognitive Brain Research 3 131-141

(2)NOVA Science Now : Mirror Neurons (Βίντεο)

(3) 'Αρθρα του V. Ramachandran στο www.edge.org