22/6/08

ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ

Παρακαλώ πατήστε με αριστερό κλικ εδώ ή εδώ…Έχετε βολευτεί στο κάθισμα σας; Κλείστε τα μάτια και απολαύσετε ένα ήρεμο και μαγευτικό ταξίδι σε αναθεωρημένους αφρικανικούς ήχους από το Μαλί με τη θεϊκή φωνή της Τraoré Roake. Αδύνατον να μη σας συγκινήσει...

Ουπς, μπήκε σφήνα το μουσικό τρέïλερ του ΤED… Από την ατμόσφαιρα Out of Africa θα κάνουμε αναγκαστική προσγείωση σε κάτι που δεν είναι μια όμορφη ιστορία αγάπης ή μια όμορφη ιστορία σκέτα. Είναι μια ιστορία μάλλον άσχημη. Το AIDS και η Αφρική. Το ξέρω ότι τελευταία επιλέγω θέματα το ένα πιο θλιβερό από το άλλο…αλλά φάσεις έμπνευσης είναι αυτές και θα περάσουν όπως κυλάει το ποτάμι ή γυρίζει η ρόδα, ό,τι προτιμάτε.

Αυτή τη φορά λοιπόν, θα χρησιμοποιήσω το μυαλό και την γνώση μιας οικονομολόγου, της Emily Oster για να πιάσω ένα θέμα που συνήθως άπτεται των επιδημιολόγων ή άλλων συναφών επιστημόνων της υγείας. Η ματιά αυτή έχει ενδιαφέρον γιατί εμφανίζονται σκιές σε θέματα που συνήθως θεωρούνται δεδομένα και καλά τεκμηριωμένα. Έτσι, πιστεύουμε ότι το ΑIDS, μια σεξουαλικά μεταδιδόμενη ασθένεια, συνδέεται στην Αφρική με την φτώχεια, και την «ελεύθερη» σεξουαλική συμπεριφορά. Και σκοτώνει άσχημα. Υπολογίζεται ότι 25 εκατομμύρια Αφρικανοί είναι μολυσμένοι με τον ιό αυτό και θεωρείται δεδομένο πως η μείωση της φτώχειας με οικονομική ανάπτυξη όπως και η αλλαγή στην σεξουαλική συμπεριφορά, είναι τα κύρια κλειδιά για να τεθεί υπό έλεγχο η επιδημία αυτή. Είναι έτσι όμως;

Ο περιορισμός του AIDS στην Αφρική είναι θέμα εκπαίδευσης. Αυτή η σκέψη βρίσκεται πίσω από την λεγόμενη ABC πολιτική που εφαρμόστηκε ευρέως στην υπο-Σαχάρια Αφρική. Το leitmotiv της; Αποχή από το σεξ (Abstain), πίστη στον σύντροφο (Be faithfull), και χρήση προφυλακτικών (Condoms use). Τι αποτέλεσμα έφερε; Κανένα ουσιαστικής σημασίας και σε καμία αφρικανική χώρα εκτός από την Ουγκάντα. Αν πάρουμε το παράδειγμα ενός άνδρα που δεν είναι μολυσμένος, ζει στην Μποτσουάνα όπου 30% του πληθυσμού είναι μολυσμένο με HIV, θα δούμε πως αν αλλάξει μια φορά σεξουαλικό ταίρι μέσα σ’ ένα χρόνο, θα αυξήσει κατά 3% την πιθανότητα να πεθάνει μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια! Κάπως πρέπει αυτός ο κίνδυνος να έχει περάσει στον πληθυσμό και να έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου. Γιατί όμως δεν βλέπουμε αλλαγή συμπεριφοράς; Είναι θέμα πολιτισμικό;

Η E. Oster παρέχει μια ενδιαφέρουσα εξήγηση, χρησιμοποιώντας εργαλεία των οικονομολόγων που αξιολογούν την υγεία με όρους οικονομικούς: μια επένδυση με κόστος και κέρδος. Αν είμαι κομπιουτεράς, δεν υπάρχει λόγος να βελτιώσω την 9η έκδοση του προγράμματος XYZ αν σε λίγες μέρες θα βγει η 10η έκδοση. Το ίδιο ισχύει αν επιλέγω να πάω σινεμά αντί να πάω στη γυμναστική, να φάω ένα μπισκότο αντί να φάω καρότο…είναι θέμα δηλαδή του τι απόδοση προσβλέπω στις επιλογές μου σε θέματα υγείας και αυτό συνδέεται με το πόσο περιμένω να ζήσω. Το ίδιο συμβαίνει με την περίπτωση του AIDS. Η αποτυχία της ABC πολιτικής φαίνεται να έχει να κάνει με το μικρό προσδόκιμο ζωής σε πολλά σημεία της Αφρικής (40-50 έτη). Όσο μικρότερο είναι αυτό τόσο μεγαλύτερη η έκταση της επιδημίας. Η ίδια θετική συσχέτιση υπάρχει μεταξύ του ποσοστού ελονοσίας, άλλης ασθένειας που σκοτώνει, και της αλλαγής της σεξουαλικής συμπεριφοράς ή μεταξύ του ποσοστού μητρικών θανάτων στη γέννα και της σεξουαλικής συμπεριφοράς των νέων γυναικών. Αντιμέτωποι μ’ ένα σημαντικό ρίσκο παραβλέπουμε ένα άλλο και ας είναι εξίσου μεγάλο.

Τι σημαίνει αυτή η πληροφορία; Σημαίνει ότι το AIDS δεν θα εξαλειφθεί από μόνο του και κάθε μέτρο απαιτεί την κατανόηση του πώς οι άνθρωποι λειτουργούν. Σημαίνει επίσης ότι μια αποτελεσματική αγωγή υγείας για το AIDS πρέπει να συνοδεύεται απαραίτητα και από άλλα μέτρα που να αυξάνουν π.χ. το προσδόκιμο ζωής ή να μειώνουν τους κινδύνους στη γέννα. Για να κάτσει να σε ακούσει (ή να σε διαβάσει…χεχεχε) ο άλλος πρέπει να έχει δυνατό κίνητρο, πολύ απλά.

25 εκατομμύρια Αφρικανοί υπολογίζεται ότι είναι μολυσμένοι κατά το UN AIDS. Είναι όντως έτσι; Τα επιδημιολογικά στατιστικά είναι καλά τεκμηριωμένα από το 2003 και μετά, με στοιχεία από τυχαία δειγματοληψία. Αντίθετα, πριν το 2003 τα δεδομένα είναι διάσπαρτα, αφορούν κάθε χρόνο μια διαφορετική ομάδα πληθυσμού -αν υπάρχουν κάν. Για παράδειγμα, μια χρονιά θα παίρνονται δείγματα από εγκύους, μιαν άλλη από χρήστες ναρκωτικών, μιαν άλλη από … κανέναν. Πώς να βγάλεις αξιόπιστα συμπεράσματα; Ένας τρόπος να παρακάμψεις αυτή την δυσκολία είναι να παρακολουθήσεις τα ποσοστά θνησιμότητας σαν έμμεσο δείκτη του ποσοστού μόλυνσης από AIDS εφόσον είναι μια ασθένεια που χτυπάει νέες ηλικίες (άτομα 20 με 45 ετών). Αν είναι πιο καλά τεκμηριωμένα τα αποτελέσματα μιας τέτοιας μελέτης, είναι ανατρεπτικά: δεν μιλούν για 25 εκατομμύρια μολυσμένα άτομα αλλά για 10 με 12 εκατομμύρια δηλαδή τους μισούς… Καλά νέα, αλλά φαίνεται πως χρειάζεται να γίνει διαφορετική διαχείριση των κονδυλίων που διατίθενται διεθνώς για την αντιμετώπιση του AIDS στην Αφρική...

Το ΑIDS στη Μαύρη Ήπειρο είναι μια ασθένεια που συνδέεται με την φτώχεια και αν μειωθεί η φτώχεια, θα μειωθεί και το AIDS. Και αυτός ο συνειρμός μπαίνει σε αμφισβήτηση γιατί τα μεγαλύτερα ποσοστά μόλυνσης είναι στα μέρη με την μεγαλύτερη οικονομική δραστηριότητα. Εκεί που γίνονται εξαγωγές, έχει δρόμους, πηγαινοέρχονται φορτηγά, εμπορεύματα και οδηγοί φορτηγών…εκεί πονάει το πράγμα περισσότερο. Τόσο που η Ε. Oster υπολόγισε πως διπλασιασμός του όγκου των εξαγωγών αντιστοιχεί σε τετραπλασιασμό των HIV θετικών κρουσμάτων. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν πρέπει να υπάρχει ανάπτυξη στην Αφρική … αλλά σημαίνει ότι πρέπει να λαμβάνονται παράλληλα προληπτικά μέτρα.

Τέλος, η μοναδική αφρικανική χώρα όπου μπόρεσαν να μειώσουν σημαντικά το ποσοστό του AIDS είναι η Ουγκάντα όπου στη δεκαετία του ’90 μειώθηκε το ποσοστό μολυσμένων ατόμων από 50% σε 6%, ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα που αποδόθηκε στην επιτυχημένη πολιτική ABC. Αλλά γιατί να λειτούργησε αυτό εκεί και όχι αλλού στην Αφρική; Πρέπει να χρησιμοποιείται η Ουγκάντα σαν πρότυπο για την εφαρμογή της πολιτικής ABC σε άλλες χώρες;

H Ουγκάντα είναι μια χώρα που στηρίζεται κυρίως στις εξαγωγές καφέ. Αλλά αν κανείς παρακολουθήσει στην δεκαετία του ’90 τις διακυμάνσεις στις τιμές του καφέ και παράλληλα τα ποσοστά θανάτων στο εύρος 25 με 45 έτη, θα δει με έκπληξη ότι πηγαίνουν παράλληλα. Πέφτει η τιμή του καφέ, πέφτει και το % κρουσμάτων του AIDS, ανεβαίνει η τιμή του καφέ, αυξάνουν τα κρούσματα. Και η συσχέτιση είναι στατιστικά αποδεκτή. Άρα η επιτυχία της πολιτικής ABC στην χώρα αυτή δεν είναι τόσο εντυπωσιακή όσο πιστεύαμε αν ληφθεί υπ’ όψιν και το ποσοστό μείωσης από την πτώση της τιμής του καφέ και έτσι ίσως να μην μπορεί να λειτουργήσει σαν μοντέλο αναφοράς για άλλες χώρες… μια σημαντική πληροφορία για όσους σχεδιάζουν καινούργιες στρατηγικές (μιλάμε για πρόσφατα αμερικανικά προγράμματα της τάξεως των 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων).

Για άλλη μια φορά, μου επιβεβαιώνεται η έμφυτη καχυποψία που έχω για την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων μεγάλου βεληνεκούς, aux lendemains chantants (με το μέλλον να κελαηδάει…είναι τόσο ωραία έκφραση που δεν μπόρεσα να αντισταθώ…). Είναι μες στην φύση των προγραμμάτων αυτών να πρέπει να «περιμένεις το τέλος της ιστορίας» για να δεις την πραγματική αξία τους …(χωρίς βέβαια να καταδικάζω εντελώς την ύπαρξη τους). Δεν είμαι πολιτικός, δόξα τω Θεώ, για να προτείνω λύσεις. Το πολύ-πολύ να μπορώ να αφιερώσω, κλείνοντας, ένα τραγούδι στην καημένη Αφρική με τα χίλια βάσανα.

2 σχόλια:

  1. Η μεταδοση ειναι και θεμα μαθηματικών?
    Ειχα διαβασει νομιζω σε καποιο αρθρο για New and Emerging Science and Technology για μαθηματικα μοντελα που μπορουν συνδιαστουν με δημογραφικες ερευνες για την προληψη και αντιμετωπιση μολυσματικων ασθενειων.
    Νομιζω οτι η λογικη ηταν οτι μια ασθενεια μπορει να περιοριστει, εαν επιλλεγμενα πχ εμβολιασουμε μια πληθυσμιακη ομαδα. Λειτουργει ως παραλληλο μετρο : οταν μεγαλωνει η οικονομικη δραστηριοτητα, στις πολεις εντοπιζεται ο κινδυνος, ή ισως στα λιμανια, ποιες ομαδες ειναι ενεργες? εκει λοιπον πρεπει να επεμβουμε.

    Τωρα που το σκεφτομαι, θα μπορουσε να εμπνευσει σε καποιους εκκαθαριστηκες επιχειρησεις. .. τραγικο το στοιχειο με τη συσχετιση του προσδοκιμου ζωης και τη συμπεριφορα. Δε νομιζω οτι υπαρχουν δυσκολοτερες συνθηκες διαβιωσης και περισσοτερα κορακια και ορνια να κρωζουν απο οτι στη Μαυρη Ηπειρο.

    Με επιδημιες και πολεμους να μενονται, βιασμους ψυχων και φυλων να συνεχιζονται , μεσα σε τετοιους σκουπιδοτοπους, η μουσικη τους ακουγεται ΕΞΩΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ. Μαραμπου, βουντου και μαγοι ΑΝΑΓΚΑΙΟΙ. Αφρικανικο ονειρο.
    Θελουν οντως να γινει κατι για αυτον τον κοσμο?
    Με ξεβολεψες για τα καλα, αγαπητη επιστημονισα . πολυ ενδιαφερον το TED!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Η επιδημιολογία και τα οικονομικά έχουν να κάνουν με μαθηματικά – στατιστικά οπότε...
    Ανατρίχιασα και ’γω με αυτά τα δεδομένα. Απελπισία και απίστευτα σύνθετο πρόβλημα αντιμετωπίζουμε, ιδίως αν σκεφτείς πόσο ουσιαστικής σημασίας είναι η αλλαγή σεξουαλικής συμπεριφοράς.
    Την ματαιότητα της κατάστασης ήθελα όμως να ανατρέψω με ανθρώπινη ομορφιά...και χαίρομαι που σου άρεσαν οι αφρικανικές φωνές που επέλεξα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή