ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ... ΑΓΕΛΑΔΕΣ

Το φαγητό της Ολυμπιακής δεν είναι πια αυτό που ήταν…ή με ξεγελούν οι αναμνήσεις μου. Το παστίτσιο απολύτως άγευστο και ανάλατο. Το γλυκό μάλλον πάει προς το συμπυκνωμένο διάλυμα γλυκόζης για εγκύους …Καλύτερα να χαζέψω λίγο γύρω μου.

Δίπλα μου στο αεροπλάνο, ένα «νιόπαντρο» ζευγάρι ανδρών βρίσκεται σε βαθιά περισυλλογή πάνω στα περιοδικά τύπου People που διαβάζει. Ούτε καλημέρα είπανε, ούτε χαμόγελο δεν μου χαρίσανε και με σηκώσανε άπειρες φορές για να περάσουν προς το διάδρομο του αεροπλάνου. Τα πρόσωπα τους είναι τόσο γλυκά… μικρά θα ήταν σίγουρα το καμάρι της μάνας τους.

Διαγωνίως μου λίγο πιο κάτω, μια Γαλλιδούλα κοπανιέται ακατάπαυστα, σε φρενίτιδα υπερκινητικότητας. Ταπ ταπ πάει το πόδι της. Μια ξύνει το κεφάλι της, μια στρώνει τα μαλλιά της, μια ελέγχει τα νύχια της και μια σκουπίζει το μέτωπο της από ανύπαρκτο ιδρώτα. Παράλληλα, τρώει. Όοοοολο το φαγητό της. Πάρε και τη σαλάτα-καλαμπόκι κάτω. Ντροπή μου, τη μάτιασα.

Μέσα σ’ αυτό το σουρεάλ σκηνικό, σας πηγαίνω όπου να ’ναι και φεύγω από το θέμα που θέλω να αναπτύξω. Εδώ μπροστά μου είναι …μες στο πιάτο μου…και μου κάνει νόημα. ΤΟ ΚΡΕΑΣ ή THE BEAST… Διάβασα τελευταία απίστευτα πράγματα σχετικά με την εκτροφή μοσχαριών, αγελάδων και λοιπόν μηρυκαστικών και μου ‘χουν έρθει κυριολεκτικά τα πάνω κάτω.

Νόμιζα για παράδειγμα, ότι η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει πρόβλημα υπερπληθυσμού με τα 6 δισεκατομμύριά της που θα γίνουν 9 σε μερικές δεκαετίες. Θα υπάρξει επάρκεια τροφής για όλους, ενώ έχουμε ήδη πρόβλημα; Λάθος τοποθέτηση είχα. Το πρόβλημα δεν είναι ο αριθμός των άνθρωπων αλλά τα 1,4 δισεκατομμύρια μηρυκαστικά που ζουν στον πλανήτη μόνο και μόνο για να καταλήξουν στο σφαγείο.

Γιατί;

Γιατί αυτό σημαίνει ότι πάνω από τα μισά (60%) των σιτηρών που καλλιεργούνται στον πλανήτη προορίζεται για τη βιομηχανία εκτροφής ζώων και όχι για άμεση ανθρώπινη κατανάλωση. Σημαίνει επίσης ότι τα 4/5 (78%) των παγκόσμιων αγροτικών εκτάσεων πηγαίνουν για την παραγωγή σιτηρών για ζωικές τροφές ή για την εκτροφή ζώων.

Βάλτε και μια διάσταση παραπάνω. Σκεφτείτε ότι ένα εκτάριο γης μπορεί να ταΐσει σε φρούτα και λαχανικά περίπου μια τριανταριά ανθρώπους. Αντίστοιχα, τέτοια έκταση υποστηρίζει την παραγωγή σε αυγά και κρέας μόνο για πέντε ανθρώπους…

Ποιος μας είχε πει μέχρι τώρα τι σήμαινε η συνήθεια μας να τρώμε συχνά κρέας; Κανείς. Και αν τώρα τρώμε περίπου 50 κιλά κρέας το χρόνο, αυτό αναμένεται να αυξηθεί δραματικά στο μέλλον (οι Αμερικάνοι έχουν ήδη φτάσει να καταναλώνουν 100 κιλά κρέας το χρόνο). Εμείς, οι εκλεκτοί 1 στους 10 της ανθρωπότητας, δεν αλλάζουμε εύκολα διατροφικές συνήθειες, μάλλον τις χειροτερεύουμε και επιπλέον παρασέρνουμε στο χορό την Κίνα και την Ινδία. Τι να πουν όμως τα άλλα 850 εκατομμύρια άνθρωποι που υποφέρουν από υποσιτισμό;

Και να ήταν μόνο αυτό. Τα ζώα εκτροφής παίζουν ουσιαστικά αρνητικό ρόλο και για το περιβάλλον.

Είμαστε σύμφωνοι ότι ο συνειδητοποιημένος πολίτης και σχετικά ενημερωμένος ακολουθεί τουλάχιστον πέντε πρακτικές πέραν του να ανακυκλώνει; Αποφεύγει τις μετακινήσεις με το αυτοκίνητο, έχει απαρνηθεί τα 4x4, δεν καίει πολύ ρεύμα (θερμοσίφωνα, air-condition), δεν θερμαίνει το σπίτι υπερβολικά και δε σπαταλάει νερό άσκοπα (μπάνιο αντί ντους). Εντάξει;

Όχι. Πάλι κάτι μας έχει ξεφύγει. Σήμερα τα ζώα εκτροφής συμβάλλουν γύρω στο 20% στην παραγωγή αερίων υπεύθυνων για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Περισσότερο από ότι κάνουν όλα τα μέσα μεταφοράς μαζί συμπεριλαμβανομένου και του αυτοκινήτου. Πώς; Γιατί τα μηρυκαστικά απελευθερώνουν στα κόπρανά τους και στα αέρια τους, μεθάνιο. Ένα αέριο που απορροφά 25 φορές παραπάνω ηλιακή ενέργεια από το διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπουν για παράδειγμα τα αυτοκίνητα. Οπότε ίσως πρέπει να ξανασκεφθούμε κάθε πότε θα τρώμε κρέας…

Δεν ξεχνώ και το θέμα του νερού. Για να παραχθεί η μισή ποσότητα κρέατος του μεσημεριανού μας (δηλαδή περίπου 100 γρ) θα καταναλωθούν 25 000 λίτρα νερό! Όσα δηλαδή χρειάζεται για το ζώο και την παραγωγή της τροφής του. Έτσι, η μισή ποσότητα νερού που καταναλώνεται στις ΗΠΑ σπαταλιέται στα εκτροφεία. Αποστομωτικά δεν είναι καμιά φορά τα νούμερα;

Όλα αυτά που σας λέω δεν τα βγάζει μια ανώνυμη οικολογική οργάνωση φανατισμένων χορτοφάγων που ξέθαψα στο ίντερνετ. Τα λέει μεταξύ άλλων, ο πολύ γνωστός αμερικάνος οικονομολόγος Jeremy Rifkin στο βιβλίο του “Beyond Beef”, ένα δοκίμιο για τις καταστροφικές επιπτώσεις της εντατικής εκτροφής ζώων. Μμμμ, αλλιώς θα τα σκεφτείτε τώρα νομίζω…


Με διακόπτουν πάλι και δεν μπορώ να συγκεντρωθώ παραπάνω. O διπλανός μου ψεκάζει το πρόσωπο του με το ενυδατικό σπρέι της Evian (θαυματουργό νερό). Η Γαλλιδούλα προσπαθεί να κοιμηθεί κουνώντας συνεχώς τον ώμο της και ισιώνοντας κάθε 5’’ την μπλούζα της. Μέσα σ’ όλα αυτά, ήρθε η αεροσυνοδός και μου λέει με άψογη οξφορδιανή προφορά: ”Tea, please?”. Για ξένη με πέρασες καλέ κυρία;

1) Jeremy Rifkin, Beyond beef, Plume books, 1993
2) Dr Jane Goodall, Nous sommes ce que nous mangeons, Acte Sud, 2008 ή στα αγγλικά Harvest for Hope: a Guide to Mindful Eating, Paperback
3) Food and agricultural organization of the United Nations – Report 2006 εδώ

IΔΙΟΧΕΙΡΩΣ

Μια γροθιά κατευθείαν στο στομάχι. Από λέξεις και εικόνες.

Αυτό το στοιχείο του σκελετού
Δεν έχει τίποτε άλλο για ένδυμα
Παρά από σκουλήκια ένα διάδημα
Στραβοβαλμένo.

Ce fantôme de squelette
N’a pour toute toilette
Qu’un diadème de vers
Posé tout de travers.

Κάρολος Μπωντλαίρ – Τα άνθη του κακού

Συγγνώμη αν ανατριχιάσατε αλλά είχα έναν βασικό περιορισμό κατά την επιλογή του κειμένου…Έπρεπε να το έχω στα ελληνικά και στα γαλλικά... γιατί τι σόι ιδιόχειρο σημείωμα δικό μου θα ήταν αλλιώς;;;;

για το http://autographcollectors.blogspot.com/

Ένα ευχαριστώ και ένα κλείσιμο του ματιού στην Πετρούλα και στο ΒιοΛόγο για την πρόσκληση τους στο παιχνίδι.

WHEN THE WHITE MAN CAME...

Έργο του Joseba Elorza Mira Ruido

Σας έχω ένα θέμα…Πάρτε όμως πρώτα ένα Panadol extra πριν ξεκινήσετε το διάβασμα…

Όταν ο σύζυγος της ζήτησε την γνώμη της σχετικά με το εάν έπρεπε να ασχολούνται μόνο με την ερευνά τους για το ράδιο ή θα έπρεπε να αποκτήσουν τη νοοτροπία του ιδιοκτήτη-εφευρέτη και να κυνηγήσουν παγκοσμίως τα πνευματικά δικαιώματα για την παραγωγή του στοιχείου αυτού, η απάντηση της Marie Curie ήταν κατηγορηματική. Φυσικά μόνο η πρώτη περίπτωση ίσχυε, η δεύτερη θα πήγαινε ενάντια στο επιστημονικό πνεύμα. Η γνώμη της όμως άλλαξε μετά από μερικά χρόνια. Κατέληξε να υποστηρίζει ότι τα ανιδιοτελή έργα που είχαν αποτελέσει τη βάση για βιομηχανικές εφαρμογές έπρεπε να κατοχυρώνονται. Μ’ αυτόν τον τρόπο, θεωρούσε ότι θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν τα φτωχά εργαστήρια…

Μέσα από αυτήν την ιστορία, διαφαίνονται οι διακυβεύσεις και οι περιορισμοί ενός πολυσύνθετου, πολυδιάστατου και δύσκολου θέματος, της ευρεσιτεχνίας. Σχεδόν τριάντα χρόνια μετά το πρώτο πατεντάρισμα τροποποιημένου μικροοργανισμού στις ΗΠΑ (υπόθεση Chakrabarty), με την ραγδαία ανάπτυξη της γενετικής μηχανικής, των τεχνικών μοριακής βιολογίας κτλ τι μας έχει δείξει η πράξη; Τι πρέπει να λάβουμε υπόψη μας κατά την τοποθέτηση μας γύρω από το πατενταρίσμα διαδικασιών ή στοιχείων που σχετίζονται με το έμβιο; Με άλλα λόγια, ποια θέματα παραμένουν ανοιχτά, έχουν οξυνθεί ή έχουν προκύψει;

Καταρχάς, έχουμε το θέμα της καινοτομίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κόστος έρευνας, ανάπτυξης και παραγωγής μια καινοτομίας έχει εκτιναχτεί στα ύψη τα τελευταία 50 χρόνια παράλληλα με την ανάπτυξη των τεχνολογιών. Υπολογίζεται ότι τέτοιο κόστος για μια ιατροφαρμακευτική εφαρμογή ανερχόταν το 1950 στα 1 εκατ. δολάρια, ενώ σήμερα εκτιμάται στα 800 εκατ. δολάρια. Η πατέντα προσφέρει λοιπόν στο εφευρέτη ένα νομικό πλαίσιο που προστατεύει τέτοιου μεγέθους επενδύσεις. Κατοχυρώνει απέναντι στους ανταγωνιστές και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, τα πνευματικά δικαιώματα του εφευρέτη όταν η εφεύρεση κοινοποιείται. Υποχρεώνει τρίτους που θέλουν να την χρησιμοποιήσουν να πληρώνουν δικαιώματα. Αυτή η εισροή χρημάτων από δικαιώματα όπως και η δυνατότητα προσέλκυσης επενδυτικού ενδιαφέροντος, μπορούν να λειτουργήσουν σαν οικονομική κάλυψη για περαιτέρω έρευνα και καινοτομία… Μπορεί το επιχείρημα αυτό να χρησιμοποιείται από τους υπέρμαχους του «πατεντάρω αβέρτα», αλλά τελικά η πράξη μας δείχνει ότι όσο αυξάνονται οι επενδύσεις, τόσο αυξάνονται οι καινοτομίες αλλά και το κόστος ανάπτυξής τους, μπαίνοντας έτσι σ’ έναν φαύλο κύκλο.

Η πράξη μας δείχνει επίσης ότι μπορεί να υπάρξει ρήξη συμφερόντων μεταξύ αυτών που κατέχουν τα πνευματικά δικαιώματα καινοτομίας και τη δημόσια υγεία. Δυο σχετικά παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά του πόσο οξύ μπορεί να γίνει το πρόβλημα.

Θα αναφερθώ πρώτα στην κλασική υπόθεση της Myriad genetics, μιας αμερικανικής εταιρείας που έβαλε το 1997 μια πατέντα στα γονίδια BRAC1 και BRAC2 τα οποία σχετίζονται με την ύπαρξη μεγαλυτέρων πιθανοτήτων εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Εφαρμόζοντας μια πολύ επιθετική πολιτική που απαγόρευε την ανάπτυξη οποιονδήποτε άλλων διαγνωστικών τεχνικών βασισμένα σ’ αυτά τα γονίδια, δημιούργησε ένα καθεστώς μονοπωλίου. Το υπέρογκο κόστος του τεστ καθώς και η αργοπορία έκδοσης των αποτελεσμάτων (τα δείγματα έπρεπε να στέλνονται στις ΗΠΑ) προκάλεσαν μεγάλη διαμάχη στην Ευρώπη που τελικά κατέληξε στο να ακυρωθεί η συγκεκριμένη πατέντα για την Ευρώπη.

Το δεύτερο παράδειγμα έχει να κάνει με την πρόσβαση των αναπτυσσόμενων χώρων στις καινοτομίες στο χώρο της υγείας. Τι σημασία έχουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε φάρμακα όπως αυτά για το AIDS ή την ελονοσία, αν το κόστος τους είναι τέτοιο που de facto απαγορεύει την πρόσβαση τους σε άπορους λαούς με τρομερή ανάγκη γι’ αυτά; To 2001 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (που δεν φημίζεται για τέτοιου είδους προβληματισμούς) αναγνώρισε την νόμιμη δυνατότητα των κρατών να παρακάμπτουν το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας για λόγους δημόσιας υγείας. Δικαίωσε έτσι ηθικά χώρες όπως η Νότιος Αφρική, η Βραζιλία, η Ινδία οι οποίες είχαν βρεθεί σε νομική αντιπαράθεση με μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες (π.χ. η δίκη της Pretoria με 19 φαρμακοβιομηχανίες εναντίον της Νοτίου Αφρικής) και διευκόλυνε έτσι την παραγωγή φαρμάκων φασόν. Βέβαια, ο φαύλος κύκλος που αναφέραμε παραπάνω είναι εδώ, πράγμα που σημαίνει ότι η περισσότερη επένδυση μπορεί να φέρνει περισσότερη καινοτομία, αλλά η παράλληλη αύξηση του κόστους αυξάνει και το χάσμα μεταξύ των χωρών που μπορούν να πληρώσουν αυτό το κόστος και αυτών που δεν μπορούν…

Μια άλλη πρόσφατη παράπλευρη εφαρμογή του πατενταρίσματος είναι η λεγόμενη βιοπειρατεία, η οποία αφορά το πατεντάρισμα και την εμπορευματοποίηση της βιοποικιλότητας του πλανήτη, π.χ. της δραστικής ουσίας ενός φυτού, συνήθως προερχόμενα από χώρες του νοτίου ημισφαίριου, ενώ η γνώση μπορεί να υπάρχει εδώ και αιώνες στους αυτόχθονες ντόπιους πληθυσμούς. Ένα παράδειγμα, είναι αυτό του φυτού quinoa, από τις Άνδεις, το οποίο έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες. Με το πατεντάρισμά της από αμερικάνικη εταιρεία, απαγορεύθηκε στους Βολιβιανούς χωρικούς να το εξάγουν προς τις ΗΠΑ, χωρίς να πληρώσουν πάγιο. Η πατέντα αυτή καταργήθηκε κάτω από διεθνείς πιέσεις. Ο προβληματισμός όμως παραμένει. Σε ποιόν όμως ανήκουν τα κέρδη που αποφέρουν τέτοιες καινοτομίες; Στις εταιρείες με την τεχνογνωσία και την έρευνα, στις χώρες από όπου προέρχεται το βιολογικό υλικό ή στους αυτόχθονες πληθυσμούς που έχουν την αρχική γνώση; Ή μήπως σε όλους μαζί;

Το ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο (Ευρωπαική οδηγία #98-44) που καλύπτει το πεδίο και τις επιτρεπόμενες εφαρμογές των καινοτομιών που συζητάμε βρίσκεται ένα βήμα πιο πίσω από τις εξελίξεις. Δεν είναι τυχαίο που το 2005, μόνο 7 από τις 25 χώρες μέλη είχαν ενσωματώσει στην εθνική τους νομοθεσία την συγκεκριμμένη οδηγία. Καθορίζει ότι το ανθρώπινο σώμα και τα μέρη του, κατά την ανάπτυξη και συγκρότηση του, δεν μπορούν, για ηθικούς λόγους, να γίνουν αντικείμενο ευρεσιτεχνίας και έτσι να χαρακτηριστούν στο ίδιο επίπεδο μ’ ένα εμπορικό προϊόν. Μικροοργανισμοί, φυτά και ζώα δεν μπορούν να πατεντάρονται ως έχει παρά μόνο ως γενετικά τροποποιημένο με χρησιμότητα προς τον άνθρωπο. Τα γονίδια μπορούν να πατενταριστούν μόνο απ’ την στιγμή που κλωνοποιούνται και έχουν δυνατότητα βιομηχανικής εφαρμογής δηλαδή χρησιμότητα (π.χ. ανάλυση ανίχνευσης γενετικών ασθενειών) ή αποτελούν μέρος μιας πατέντας που αφορά το πρωτεϊνικό τους προϊόν με θεραπευτικούς σκοπούς (π.χ. της ιντερφερόνης). Όμως, το χάσμα μεταξύ της νομοθεσίας και της πραγματικότητας σε συνεχή εξέλιξη είναι υπαρκτό. Μου θυμίζει την ιστορία του ντόπιγκ και το αντιντόπιγκ, όπου το τελευταίο χαρακτηρίζεται συχνά σαν άλλοθι για το πρώτο…

Σταματάω εδώ, αρκετά. Μήπως και σας γλιτώσω από το Mesulid…

Σαν επίλογο αυτού του μπερδεμένου και πολυδιάστατου θέματος, και επειδή μου αρέσει πάντα να εστιάζω τα πράγματα σε ατομικό επίπεδο, θα δανειστώ μερικές γραμμές από τον Μatthieu Ricard, στο βιβλίο του, ‘L’infini dans la paume de la main“: «Η γνώση παρέχει δύναμη και η δύναμη απαιτεί αίσθημα των ευθυνών, το αίσθημα του να είμαστε υπόλογοι των άμεσων και έμμεσων επιπτώσεων των πράξεων μας»…

SYMBIOSIS-ΣΥΜΒΙΩΣΗ

Λεξικό Τεγόπουλος-Φυτράκης, 1991: Συμβίωση, η κατάσταση ανθρώπων ή ζώων που συμβιώνουν. Συμβιώνω, ζω μαζί με άλλον, συζώ.

Στη βιολογία, η συμβίωση είναι ένας μακροχρόνιος δεσμός μεταξύ ανόμοιων οργανισμών, από την οποία σχέση ωφελούνται και οι δυο εταίροι σε κάτι ουσιαστικό όπως τροφή, αναπαραγωγή ή προστασία. Μια σχέση κερδισμένων δηλαδή. Έτσι μπορούν να συνυπάρξουν δυο ζώα, ζώο με φυτό, βακτηρίδιο με ζώο ή βακτηρίδιο με φυτό… Just name it, you have it!

Η έννοια της συμβίωσης διευρύνεται βέβαια μέχρι τις σχέσεις του ανθρώπου με τα οικοσυστήματα ή τις μηχανές που έχει εφεύρει … αλλά η παραπάνω εισαγωγή δεν είναι ένας συγκαλυμμένος τρόπος να μιλήσω για το “Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης”… Είναι ένας άμεσος τρόπος για να παρουσιάσω ένα παράδειγμα αποστεγανοποίησης μεταξύ ειδικοτήτων. Μια έννοια πολύ της μόδας που συναντάς από την εκπαίδευση, μέχρι την επιστήμη και την τέχνη. Αποσκοπεί στο να καταργούνται τα αυστηρά όρια μεταξύ διαφορετικών πεδίων και η διάσπαση της γνώσης σε ειδικότητες να μην ενθαρρύνεται. Τρομερά δημιουργικό και γοητευτικό αφού ενισχύει χωρίς φραγμό την περιέργεια, την πνευματική ελευθερία, την διαφορετική ματιά.

Παίρνουμε λοιπόν τη λέξη ΣΥΜΒΙΩΣΗ για αρχικό υλικό, προσθέτουμε (φυσικά) λίγη παγωμένη ΕΠΙΣΤΗΜΗ και ανεβάζουμε την εντροπία με μια σύνθεση μοντέρνου ΧΟΡΟΥ. Το αποτέλεσμα; PILOBOLUS DANCE COMPANY στο έργο “symbiosis”. Απολαύστε το.

Ai

«[…] Αυτό που ονόμασα «το τρίτο κοινωνικό φύλο» είναι μια πρωτοτυπία του πολιτισμού των inuit (όπως ονομάζονται οι ίδιοι που σημαίνει «οι άνθρωποι» ή Εσκιμώοι όπως τους βαπτίσαμε εμείς). Αυτή η κατηγορία δεν αντιστοιχεί σε φυσικό χαρακτηριστικό. Η inuit κοινωνία είναι από τις ελάχιστες στον κόσμο που έχει “χτίσει” κοινωνικά άτομα των οποίων η δηλωμένη σεξουαλική τους ταυτότητα δεν ταυτίζεται με τη βιολογική τους. Αυτοί οι “τραβεστί” inuits έχουν μια θέση και μια ιστορία.

Ένας μύθος […] περιγράφει ότι οι δυο πρώτοι άνθρωποι, δυο αρσενικά, βγήκαν από μικρούς λοφίσκους χώματος. Ο ένας έβαλε τον άλλον σε ενδιαφέρουσα. Αλλά για να του επιτρέψει να γεννήσει, τον μετέτρεψε σε γυναίκα χάρη σ’ ένα μαγικό τραγούδι. Ο μύθος αυτός έδωσε μια φανταστική βάση στην πίστη ότι το φύλο ενός εμβρύου μπορεί να αλλάξει την ώρα της γέννησης. Αυτός ο περιγεννετικός διασεξουαλισμός, δηλωμένος για το 2% του πληθυσμού των νεογνών ήταν μια από τις αιτίες δημιουργίας τραβεστί.

Υπήρξαν και άλλες αιτίες. Το νεογνό λάμβανε παραδοσιακά το όνομα ενός νεκρού, μέλους της οικογένειας ή φίλος, στον οποίον επιτρεπόταν να ξαναζήσει με τους οικείους του. Το 15 με 20% των νεογνών που γεννιόντουσαν είχαν ένα φύλο διαφορετικό από αυτό του προγόνου του οποίου έφεραν το όνομα. Τους έκαναν τραβεστί, τα έντυναν και τα μεγάλωναν με τα ρούχα και τα καθήκοντα του άλλου φύλου.

Η τρίτη πηγή του φαινομένου έχει να κάνει με την ισορροπία του οικογενειακού πυρήνα. Όταν οι δυο γονείς γεννούσαν δυο παιδιά, το υπολανθάνον μοντέλο ήθελε ότι στο ζευγάρι άνδρας-γυναίκα αντιστοιχούσε ένα ζευγάρι αδελφός-αδελφή. Σ' αυτήν τη δομή, σε πληθυσμούς των οποίων η βιωσιμότητα εξαρτιόνταν από το μοίρασμα των εργασιών, το αγόρι έπρεπε να βοηθάει τον πατέρα, και το κορίτσι τη μάνα. Σε αντίθετη περίπτωση, […], τα παιδιά ήταν πολύ νωρίς τραβεστί και μεγαλωμένοι σαν να ανήκαν στο αντίθετο φύλο. Το κορίτσι μέχρι τις πρώτες εμμηνοροές. Και το αγόρι μέχρι να σκοτώσει το πρώτο θήραμα. Αυτή η άρση του ορίου μεταξύ των δυο φύλων μπορούσε να αφήσει βαθιά σημάδια στο ψυχισμό των εφήβων. Στην κεφαλή της πυραμίδας των τραβεστί ήταν και μερικοί πνευματικοί ηγέτες τους (chamanes) απελευθερωμένοι από όλα τα σύνορα που χωρίζουν το αρσενικό από το γυναικείο, το ορατό από το αόρατο, το ζωικό από το ανθρώπινο…

[…] Οι Inuits διαχωρίζουν την επιθυμία, τη σεξουαλικότητα, την οικογένεια. Η πρώτη υποχρέωση ήταν να δημιουργήσουν ένα οικογενειακό κύτταρο. Είτε μέσω της τεκνοποίησης, είτε υιοθετώντας. Είναι ακόμα σήμερα ένας από τους λαούς, μαζί με τους Πολυνησίους, στους οποίους η υιοθεσία επικυρώνεται: περίπου 40% των παιδιών είναι υιοθετημένα. Η σεξουαλική επιθυμία διαχειριζόταν αλλιώς. Κατά την διάρκεια σεξουαλικών τελετουργίων και με την καθοδήγηση των chamanes, οι Inuit μπορούσαν, σε ορισμένες εποχές του χρόνου, να ξανταιριάξουν ζευγάρια. Ήταν το Δεκέμβρη και τον Ιανουάριο, την εποχή του Tauvijjuaq, “του μεγάλου σκότους”, την εποχή του σεληνιακού ημερολογίου που συμπίπτει με το χειμερινό ηλιοστάσιο. Χρονική περίοδος με πολύ άγχος γιατί το σκοτάδι δημιουργούσε το φόβο της συντέλειας του κόσμου. Έτσι, μέσα από αυτά τα σεξουαλικά ήθη ανταλλαγής, η κοινωνία inuit εξόρκιζε αυτόν τον φόβο αναθερμαίνοντας τους κοσμικούς κύκλους και τη ζωή. Τα στείρα ζευγάρια μπορούσαν επίσης να συμμετάσχουν στην ανταλλαγή συντρόφων για να αυξήσουν τις πιθανότητες τους να τεκνοποιήσουν.

[…] Οι Inuit κινούνται σε έναν κυκλικό χρόνο. Το παρελθόν μπορεί να είναι μπροστά και το μέλλον πίσω. Η χρήση των όρων συγγένειας δίνει σαφή εικόνα αυτής της χρονικής κυκλικότητας. Το όνομα που δίνουν σε ένα παιδί προέρχεται συνήθως από κάποιον θανόντα της γενιάς των παππούδων. Έτσι ένας πατέρας μπορεί να ονομάσει το γιό του ή την κόρη του «μπαμπά» ή «μαμά», ανεξάρτητα από το φύλο του παιδιού. Υπάρχει μια μεγάλη πλαστικότητα στο σύστημα, γιατί ένα άτομα μπορεί να έχει πολλά ονόματα από τα οποία, το καθένα του προσδίδει μια διαφορετική ταυτότητα.»

Αυτά σκέφτηκα να μεταφράσω από ένα παλιό άρθρο (1) για τους Inuit, γραμμένο από έναν εθνολόγο που μελέτησε τους πληθυσμούς του Μεγάλου Βορρά και συνεργάστηκε με τον Claude Lévi-Strauss. Θέλησα έτσι να “εικονογραφήσω εκπαιδευτικά” το προηγούμενο θεματάκι μου για την εθνολογία …

1) ”Les Inuits et nous” από τον Bernard Saladin d’Anglure, Le Nouvel Observateur # 2178, σελ. 50-53, 3-9 Αυγούστου 2006
2) Φώτο: Γυναίκα Inuit, Library of Congress Prints and Photographs, Photograph by Lomen Bros., 1906

3)Ai (έι) σημαίνει "καλημέρα" στα inuit

ΒΑΒΕΛ

Αboriginal art

Retour de Rome, Sofia Boubolis

Επέστρεψα!

Ακόμα λίγο εκτός, ακόμα λίγο ζαλισμένη από τις τόσες παραστάσεις που είδα, ανανεωμένη όμως από την αλλαγή. Έτσι, το μεγάλο αφιέρωμα του τελευταίου τεύχους (# 2269) του Nouvel Observateur προς τιμή του φιλόσοφου και ανθρωπολόγου Claude Lévi-Strauss έρχεται να δέσει δημιουργικά σ’ αυτό το ταξιδιωτικό πνεύμα…

Ακρογωνιαίος λίθος της εθνολογίας, αναπόδραστη μορφή του χώρου αυτού, ο Lévi-Strauss, εκατό ετών φέτος, έγραφε ήδη από το 1955 στο βιβλίο του «Θλιμμένες Τροπικές» (Tristes Tropiques) τα εξής: « Τίποτα δεν μπορούμε να κάνουμε περαιτέρω: ο πολιτισμός δεν είναι πια αυτό το λεπτεπίλεπτο λουλούδι που συντηρούσαμε. Η ανθρωπότητα εγκαθίσταται στη μονο-καλλιέργεια (monoculture), και ετοιμάζεται να παράγει ένα μαζικό πολιτισμό [...]».

Όντως, η συνάντηση του δυτικού πολιτισμού με τον υπόλοιπο κόσμο προκάλεσε εξ’ αρχής την απορρόφηση όλων των πολιτισμών από ένα χωνευτήρι που αλέθει αλύπητα, κατέστρεψε την ετερότητα και τελικά πέτυχε την ομογενοποίηση. Ένα φαινόμενο αδιαμφισβήτητο, που έρχεται σε αντίθεση με την σημερινή πολιτική του «politically correct» όπου η διαφορετικότητα θεωρείται αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα, και παρόλη την επίσημη αναγνώριση και προώθηση των μικρών πολιτισμών. Σ’ αυτή την διαδικασία συγχώνευσης, για πολλούς σύμβολο ειρήνης και ομονοίας, ακόμα και ο πιο ταπεινός και εύθραυστος πολιτισμός γίνεται απλώς ένα διαφοροποιημένο σχήμα του δυτικού πολιτισμού σαν αποτέλεσμα του εμποτισμού του με τις μεθόδους, τις τεχνικές και τις αξίες της Δύσης.

Στην εθνολογία χρωστάμε λοιπόν τη μνήμη του πλούτου της ανθρώπινης δημιουργίας. Επιστήμη συνδυασμός των φυσικών και των κοινωνικών επιστημών, προσφέρει έναν τρόπο για να κατανοηθεί η ανθρωπότητα και οι αρθρώσεις που ρυθμίζουν τις διάφορες μορφές έκφρασής της. Συνάμα, αποτελεί ένα εργαλείο αξιολόγησης του δικού μας δυτικού πολιτισμού αφού διευρύνει τον ορίζοντα και επιτρέπει μια πιο σχετική/ συγκριτική ματιά. Ίσως επίσης να μπορούμε να εμπνευστούμε από τους απλούς πολιτισμούς που περιγράφει. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Lévi-Strauss, μέσω σοφών εθίμων που έχουν καταχωρηθεί συνήθως από μας σαν προλήψεις, αυτοί οι λαοί μπορούν να λειτουργήσουν σαν παράδειγμα για να βρούμε μια καλύτερη σχέση σεβασμού με τη φύση, όπου ο άνθρωπος δεν εμφανίζεται σαν απόλυτος άρχοντας αλλά σαν θεματοφύλακας του έμβιου, οριοθετώντας τα δικαιώματα του ιδίου εκεί που η άσκηση τους θέτει σε κίνδυνο άλλα είδη.

Ίσως πρέπει να αποδεχτούμε ότι κανένας πολιτισμός δεν είναι ανώτερος από άλλον και πως ο πλούτος της ανθρωπότητας βρίσκεται στην ποικιλία μορφών του και στην ικανότητα της να αφήνει χώρο για τον άλλον. Ξεπερασμένες ιδέες; Δε νομίζω. Σ’ όλα τα επίπεδα που μπορούμε να σκεφτούμε, προσωπικό, συλλογικό, εθνικό, πολιτισμικό κτλ, σκοντάφτουμε στο θέμα αυτό. Ο άλλος είναι αυτός που ενοχλεί, που διαταράσσει, που μας ξεβολεύει από τις πεποιθήσεις μας και μας αποτρέπει από το να γυρίζουμε στους γνώριμους κύκλους μας. Μετά το πρώτο επιθυμητό στάδιο της αλληλοαναγνώρισης πρέπει όμως να έρθει το δεύτερο στάδιο, η συνάντηση. Για να πάμε ένα επίπεδο πιο πέρα και για να βγει στην επιφάνεια το καινούργιο. Με τη προϋπόθεση ότι ξεπερνιέται η ανάγκη να ρουφήξουμε τον άλλον σε μια δίψα συγχώνευσης ή να τον εξοστρακίσουμε επειδή η διαφορετικότητα του υπερισχύει των κοινών σημείων.

Για να φανεί η σπίθα και να γίνει φωτιά δε χρειάζονται να τριφτούν δυο μέρη;