ΕΙΔΙΚΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ...

A. Akhmatova's portrait

Πώς να περιγράψω τη νιότη με μια μοναδική φράση; Μήπως, ως η εποχή που πειραματιζόμαστε στο έπακρον προς διάφορες κατευθύνσεις, δοκιμάζουμε αχόρταγοι και χωρίς σταματημό τον εαυτό μας σε διάφορους ρόλους, εκφράζοντας με τόλμη και ένταση το χείμαρρο ενέργειας που μας διαπερνά και τολμώντας τα πιο απίθανα ξεσπάσματα, με τον εαυτό μας αφημένο στη δίνη του ενστίκτου;

Μετά την ανάγκη άπειρου χώρου, που σου ζητάει η νεανική ζωτική ορμή, καλείσαι, όπως γίνεσαι ενήλικας, να εστιάσεις τις πράξεις σου. Με τις επιλογές σου θα ρισκάρεις την μοίρα σου, σε λεπτά παιχνίδια ισορροπίας, παίζοντας ανυποψίαστος κορώνα-γράμματα την πληρότητα ή την καταστροφή της ζωής σου.

Και εστιάζεις τις πράξεις σου γιατί σου έχει γεννηθεί μια επιτακτική ανάγκη να κάνεις κάποιο κομμάτι της πραγματικότητας απόλυτα δικό σου κτήμα, να πάρουν τα όνειρα σου προσωπική μορφή και σχήμα, όποια και αν είναι αυτά. Όσο μικρά και αν είναι.

Σ’ αυτή την προσπάθεια ιεράρχησης και ενσάρκωσης της επιθυμίας έχεις δύο αποκούμπια.

Καταρχάς, μπορείς όλο και καλύτερα να φιλτράρεις και να επεξεργαστείς εσωτερικά αυτά που συναντάς και σου συμβαίνουν, και έτσι αποκτάς αντοχή στις ματαιώσεις ώστε να τις αντιλαμβάνεσαι ως ευκαιρίες περισσότερης πληρότητας παρά αποτυχίες.

Το πιο ουσιαστικό σου όπλο όμως είναι η ανάγκη που έχεις να ταυτιστείς ψυχή και σώμα μ’ αυτό που κάνεις. Και από αυτή την ανάγκη δεν ξεφεύγει κανείς, όποια δουλειά και να κάνει, είτε το έχει συνειδητοποιήσει πλήρως είτε όχι. Είτε επιλέγεις να αφοσιωθείς αποκλειστικά στη οικογένεια σου, είτε κάνεις χειρονακτική εργασία, είτε κάνεις διανοητική εργασία, κανείς δεν ξεφεύγει απ’ τον κανόνα αυτό. Ένα είδος δημιουργικής βιολογικής ανάγκης είναι. Πόσο μάλλον αν είσαι επιστήμονας.

Τι γίνεται όμως όταν οι συνθήκες που συναντάς στην εργασία σου είναι τέτοιες που δεν επιτρέπουν στις πράξεις σου να έχουν προσωπικό χρώμα; Όταν οι δραστηριότητες σου είναι διάσπαρτες, χωρίς προοπτική, χωρίς ευθύνη, όταν συμμετέχεις σε κάτι που ξέρεις ότι είναι χωρίς ουσία πραγματική, ένα παιχνίδι αποβλακωτικό για να περνάει η ώρα; Η ταύτιση που θα κάνεις, γιατί θα την κάνεις μοιραίο είναι, εκτός από το να ρίξει ένα χρώμα κατηφές στη ζωή σου και στο πρόσωπο σου, θα σε καταστρέψει υποχθόνια αφήνοντας τη ψυχή σου κουρελιασμένη.

Και τότε θα σημάνει η ώρα που θα πρέπει να εξεγερθείς ενάντια στους ψυχικούς ακρωτηριασμούς που έχεις υποστεί, να σταθείς στα πόδια σου και μπροστά στον εαυτό σου.

Το κομμάτι αυτό είναι εξαιρετικά αφιερωμένο στους επιστήμονες αυτής της χώρας που παλεύουν ενάντια στο αποχαυνωτικό κατεστημένο, και στη μιζέρια για μια χούφτα ευρώ, αναζητώντας σε πείσμα των πάντων, κάτι παραπάνω απ’ τη ζωή τους. Και φυσικά δεν ξεχνώ να στείλω και ένα κλείσιμο του ματιού στους αξιόλογους εργοδότες μου που αγαπούν την αξιοκρατία, την γνώση, την ηθική, την πραγματική και ηθική ανταμοιβή και προπαντός την επιστήμη. Στέκομαι στα πόδια μου και τους λεω: σας αγαπώ και σας συγχωρώ...but keep away from me, you Jack of all trades and master of none.

1)my life
2)Ch. Singer, Les Âges de la vie, Albin Michel

ΔΙΛΗΜΜΑ

Στο κοιμητήριο του Père Lachaise, Paris

Δίλημμα: αυτή η λέξη μου έχει κολλήσει σαν βδέλλα αφού την είδα στο ποστάκι που της αφιέρωσε ο συνάδελφος ΒιοΛόγος, και από τότε κάνει βόλτες στο μυαλό μου και δε λεει να φύγει. Θυμώνω, απελπίζομαι, κοιτάζω μπρος, πίσω...τίποτα εκεί παραμένει... τι να κάνω που αγγίζει την πιο βαθιά μας εσωτερική αστάθεια;

ΦΩΤΟΡΟΜΑΝΤΖΟ - ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΤΡΙΤΟ

Gustav Klimt, Der Kuβ, 1907-1908

[ΟΤΑΝ Ο ΝΙΚΟΛΑ ΛΕΕΙ ΣΤΗΝ ΚΑΡΛΑ «ΤΙ ΑΜΟ» ΚΑΙ ΤΗ ΦΙΛΑΕΙ.]

«Το φιλί είναι μια αίτηση στο δεύτερο όροφο για να μάθουμε αν ο πρώτος είναι ελεύθερος...» λέει με χιούμορ ο Α. Karr. Όντως, είναι εύκολο να περάσεις από ένα βλέμμα σ’ ένα φιλί, αλλά ακόμα ευκολότερο το φιλί να γίνει πολύ περισσότερο. Όλα τα σημάδια/ πληροφορίες που μας έχουν γοητεύσει, συνειδητά ή ασυνείδητα, αποκτούν μεγαλύτερη ένταση όταν προκύπτει σωματική επαφή. Έτσι το φιλί έρχεται, με την λογική της βιολογίας, να σφραγίσει την επιλογή αποδεκτού ταιριού. Για παράδειγμα, το σάλιο θα δώσει πληροφορία για το μόριο MHC που λέγαμε στο προηγούμενο επεισόδιο, αλλά και θα μεταφέρει από τον άνδρα στη γυναίκα και λίγη από την τεστοστερόνη του, η κύρια αρσενική φυλετική ορμόνη, η οποία λειτουργεί και σαν φυσικό αφροδισιακό…

Και η συνάντηση ψυχής και σώματος δυο ανθρώπων πυροδοτεί μια απίστευτη αλληλουχία ορμονικών και νευρολογικών αντιδράσεων.

Καταρχάς, αυξάνεται η παραγωγή της ορμόνης και νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνης, η οποία είναι μια ουσία κλειδί στο εγκεφαλικό σύστημα αναγνώρισης και ενίσχυσης συμπεριφορών που μας προσφέρουν ευχαρίστηση. Κερδίζω τους φίλους μου σε μια μαραθώνια παρτίδα πόκερ… τρώω ένα καταπληκτικό γεύμα σε όμορφο εστιατόριο… και νιώθω πολύ ευχαριστημένος; Η ντοπαμίνη που διαχύθηκε στα υπόλοιπα σημεία του εγκεφάλου μου φταίει. Στον έρωτα, εκείνη συμβάλει στα αισθήματα εξάρτησης ακόμα και έκστασης που μου προκαλεί το αγαπημένο πρόσωπο.

Και είναι γεγονός, η φλογερή ερωτική διέγερση είναι εφήμερη από μερικές μέρες σε μερικούς μήνες, ο οργανισμός συνηθίζει στην ουσία πρόδρομη της ντοπαμίνης, αναπτύσσει αντοχή και δεν προκαλούνται πλέον οι ψυχοσωματικές αντιδράσεις που είχαμε στα αρχικά στάδια της ερωτικής σχέσης.

Ευτυχώς, τη σκυτάλη παίρνουν άλλες ορμόνες, και έτσι ξεφεύγουμε από την παρομοίωση μ’ ένα καλό γεύμα… Κατά την ερωτική συνεύρεση, μας πλημμυρίζουν ενδορφίνες, μορφινομιμητικές, που εκκρίνονται απ’ τον εγκέφαλο, μειώνουν το άγχος και μας χαρίζουν ένα αίσθημα ηρεμίας… Από άλλα σημεία του εγκεφάλου παράγονται η σεροτονίνη, τα επίπεδα της οποίας ρυθμίζουν καθοριστικά την διάθεση μας, και η οξυτοκίνη ή ορμόνη-σύνδεσμος. Αυτή είναι η ορμόνη που «καλλιεργεί» το αίσθημα δεσμού προς το αγαπημένο πρόσωπο και η έκκριση της γίνεται με την απλή αφή/ χάδι. Για παράδειγμα, οι γυναίκες κατά τον τοκετό και αμέσως μετά παράγουν πολύ την οξυτοκίνη που συνεισφέρει στο ισχυρό αίσθημα δεσμού με το βρέφους.

Αρχίζει λοιπόν να διαφαίνεται πως biologically speaking…το μοτίβο είναι από έντονη συναισθηματική και σωματική εμπειρία που είναι ο έρωτας, καλλιεργείται ένα αίσθημα δεσμού, σταθερότητας και ασφάλειας μεταξύ των ερωτευμένων. Επιτέλους, μπορούμε να κοιμόμαστε πιο ήσυχα, να τρώμε και κάτι τι, να έχουμε πιο σταθερή διάθεση, να είμαστε πιο ήρεμοι…The bubble burst!

Τέλος, ο πίνακας των χημικών μεταβολών του ερωτοχτυπημένου εγκεφάλου ολοκληρώνεται με την διέγερση μιας πολύ μικρής εγκεφαλικής περιοχής που βρίσκεται συμμετρικά από την κάθε μεριά του εγκεφάλου. Εκεί χαρτογραφούνται ανεξίτηλα όλες οι συνήθειες και δεν ξεγράφονται. Αν θυμόμαστε μια για πάντα πώς να κάνουμε ποδήλατο ή πώς να οδηγούμε αυτοκίνητο, είναι χάρη σ΄ αυτήν. Μ’ άλλα λόγια, η εξέλιξη μας σπρώχνει να βρούμε ένα ταίρι και να δεθούμε μαζί του σταθερά, για χάρη των απογόνων και της μακρόχρονης προσπάθειας ανατροφής τους.

Ο εγκέφαλος προσαρμόζεται στα διαφορετικά στάδια της ερωτικής μας ζωής ή η ερωτική μας ζωή προσαρμόζεται στις εγκεφαλικές μας εκκρίσεις…η κλασσική ερώτηση…το αυγό έκανε την κότα ή η κότα το αυγό… Αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι πως παρόλο τις δυσκολίες, πολλά σωματικά και ψυχικά οφέλη έχουν όσοι χαίροντα μια μακροχρόνια σχέση και ας έχουν φτάσει στο επίπεδο του κυριακάτικου «καφέ και εφημερίδα» (μια έκφραση στο σχετικό άρθρο του TIME που με έκανε να γελάσω)… Μη ξεχνάμε όμως ότι ο ψυχικός κόσμος και η ιστορία ζωής του καθενός μας χρωματίζουν τον τρόπο σκέψης και τις προσδοκίες μας προς τον άλλο φύλο και βάζουν τις πινελιές πάνω στο βασικό μοτίβο, κάνοντας την όλη υπόθεση ακόμα πιο σύνθετη.

Και κλείνω οριστικά το θέμα με ερώτησεις-παγίδες επειδή απαιτούν προσωπική τοποθέτηση-στάση…«μπορεί να ζήσει κανείς χωρίς έρωτα;» Αν όχι, πως μετουσιώνουμε το αρχικό αίσθημα πόθου σ’ ένα διαχρονικό συναίσθημα βαθύ και κυρίως ζωντανό; Πως καλλιεργείς την ικανότητα να ανακαλύπτεις τον άλλον de novo, ξανά και ξανά, γλιτώνοντας έτσι από την ρουτίνα της συνήθειας, που ότι και να λέμε δε λέει;

ΦΩΤΟΡΟΜΑΝΤΖΟ. ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΟΠΟΥ Ο ΝΙΚΟΛΑ ΚΑΙ Η ΚΑΡΛΑ ΣΥΝΑΝΤΙΟΝΤΑΙ.

Τι ενώνει τον άνδρα με τη γυναίκα, τη γυναίκα με τον άνδρα; Αρχικά, θα έλεγε κανείς τίποτα. Τόσο διαμετρικά αντίθετες υπάρξεις είναι, τόσο διαφορετική ψυχοσύνθεση και τρόπο προσέγγισης και αντίληψης της πραγματικότητας έχουν.

Και όμως, το μυστήριο της αγάπης και του έρωτα, είναι αυτό που τους ενώνει ουσιαστικά. Αυτό και μόνο συμφιλιώνει τους δυο πόλους, τα διαμετρικά διαφορετικά, αυτά που αντιμάχονται και φαίνονται ασυμβίβαστα, μ’ έναν τρόπο ακατανόητο, εντελώς ανατρεπτικό και συνάμα απίστευτα γλυκό. Και όταν ζεις αυτό το αίσθημα, ο κεραυνός που σε χτυπά σου ανοίγει ένα παράθυρο αιωνιότητας, το βλέμμα σου προς τον υπόλοιπο κόσμο μεταμορφώνεται και μεταμορφώνει, φωτισμένο από το βάρος ενός μυστηρίου που δεν εγκλωβίζεται σε λέξεις. « Ένα φανταστικό έργο των ψυχών και των σωμάτων διαδραματίζεται» για να παραφράσω δεν θυμάμαι ποιον. Ένωση του πνεύματος και του σώματος, των πνευμάτων και των σωμάτων. Χημεία του μυαλού και του δέρματος. Αίσθημα τρυφερότητας, ανακούφισης και γλυκιάς ευχαρίστησης όταν ο ένας ανταποκρίνεται στον άλλον.

Και όλη η ζωή συνοψίζεται σ’ ένα Ααα, όπως θα επιθυμούσε η ποιήτρια Vera Pavlova.

Άλλη οπτική γωνιά τώρα. Ας πάμε στη σωματική υπόσταση της υπόθεσης και να δούμε ποια είναι τα σήματα που επεξεργαζόμαστε, εν αγνοία μας, όταν ερωτευόμαστε. Κρατάμε πάντα στο μυαλό ότι κατά την διαδικασία ανεύρεσης του συντρόφου, απαντούμε και στην εξελικτική πίεση για αναπαραγωγή με τις μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης για τους απογόνους.

Οι δίαυλοι πληροφόρησης προέρχονται από τις αισθήσεις. Κυρίως αυτό που βλέπω (οι αναλογίες είναι σωστές;), αλλά και αυτό που ακούω (ο τόνος και η χροιά της φωνής είναι σωστά;), αυτό που αγγίζω. Αλλά και αυτό που μυρίζω φέρει εξίσου σημαντική πληροφορία και ας μη το συνειδητοποιούμε.

Υπάρχουν καταρχάς οι φερομόνες, μικρά χημικά πτητικά μόρια, που είναι γνωστά πιο πολύ στα έντομα και στα θηλαστικά γιατί προκαλούν την έναρξη συμπεριφορών που συνδέονται με την σεξουαλικότητα, την επιθετικότητα ή την αναγνώριση των συγγενών. Ο ρόλος τέτοιων μορίων σχετικά πρόσφατα αναγνωρίστηκε και στον άνθρωπο, σαν ζωικό εξελικτικό απομεινάρι, και έχει τεκμηριωθεί ότι μπορούν να επηρεάζουν το ενδοκρινολογικό σύστημα του άλλου. Για παράδειγμα, οι άνδρες είναι ικανοί να καταλάβουν μέσω της όσφρησης των φερομονών, πότε μια γυναίκα είναι σε ωορρηξία, δηλαδή είναι γόνιμη, και να προσαρμόσουν έτσι την σεξουαλική συμπεριφορά τους απέναντι της.

Άλλη εκπληκτική λειτουργία που εξυπηρετεί η όσφρηση κατά την επιλογή του «τέλειου» συντρόφου είναι ότι ανιχνεύει την μυρωδιά του MHC (!) (ή κύριο σύστημα ιστοσυμβατότητας) του υποψηφιού/α μνηστής/-τήρα. Το μόριο αυτό, είναι ουσιαστικά το υπόβαθρο του μηχανισμού λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και της προσωπικής ανοσολογικής ταυτότητας του καθενός μας. Έτσι συνήθως επιλέγουμε υποψήφιο ταίρι με ΜΗC που να διαφέρει από το δικό μας αρκετά ώστε να έχουμε μεγαλύτερη πιθανότητα να επιζήσει το έμβρυο που δυνητικά θα τεκνοποιήσουμε.

Μίλησα για τα σύνθετα σωματικά μηνύματα που στέλνουν οι άνθρωποι προς το αντικείμενο πόθου: μια ανταλλαγή πλούσιας πληροφορίας που θεμελιώνεται πάνω σε χημικά και φυσικά στοιχεία. Αυτές οι πληροφορίες μεγεθύνονται όσο τα σώματα έρχονται πιο κοντά. Επειδή όμως ο έρωτας είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα θέμα ασυνείδητης αναπαραγωγικής ανάγκης για διαιώνιση των γονιδίων ή αισθησιακής ωμής βιολογικής ανάγκης, κλείνω το επεισόδιο αυτό επιστρέφοντας στην αρχική ποιητική υπόσταση … και σας αφιερώνω (!) το τραγούδι αυτό.

[στο επόμενο επεισόδιο, ο Νικολά λέει στην Κάρλα "Ti amo" και τη φιλάει]

ΦΩΤΟΡΟΜΑΝΤΖΟ. ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ.

Στο δρόμο προς μια φιλική συνάντηση, το τραγούδι της Edith Piaf “Tu me fais tourner la tête” (Κάνεις το κεφάλι μου να γυρίζει) να βγαίνει από το ράδιο και απ’ τα χείλη μου και ο ήχος να γεμίζει το χώρο του αυτοκινήτου, σκεφτόμουν γιατί μιλάμε τόσο λίγο για το τι ενώνει τον άνδρα με τη γυναίκα και τη γυναίκα με τον άνδρα…ή μάλλον γιατί λέμε τόσο γι’ αυτό και κάπου τα λόγια ακούγονται κούφια ή επιφανειακά; Και είπα να προβληματιστώ πάνω στο θέμα…μ’ αυτά που ξέρω…έχω αισθανθεί…και ξέρετε και σεις στα σίγουρα…, αλλά θέλω να τα πω σαν να τα σκεφτόμουν για πρώτη φόρα, σαν να τα ανακάλυπτα μόλις τώρα, για να μείνουν οι φράσεις ανάλαφρες, να κρατήσει ο λόγος φρεσκάδα και να μην πέσω σε … παχύ σιρόπι. Εκεί όμως που έπεσα στα σίγουρα ήταν στο πρόσφατο τεύχος του ΤΙΜΕ (4 Φεβρουάριου 2008) με τίτλο ‘The Science of Romance”. Μου ‘ρθε κουτί το θέμα και έτσι λέω να ακολουθήσω μια ποιητικό – επιστημονική οδό προσέγγισης του θέματος, αν παντρεύονται αυτά τα δυο…


[στο επόμενο επεισόδιο, ο Νικoλά και η Κάρλα συναντιόνται.]

ΜΟΥΣΙΚΟ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ

ΣΕ ΜΙΑ ΒΙΤΡΙΝΑ ΜΠΡΟΣΤΑ…

"Escaping criticism" by Pere Borrell del Caso, 1874

Από τον Ηomo habilis, τον δημιουργό, στον Ηomo sapiens sapiens, τον σημερινό και σοφό, περνώντας από τον Homo ergaster, τον τεχνίτη, η γενεαλογία της ανθρώπινης εξέλιξης σηματοδοτείται από διάφορα στάδια που πήραν το όνομα τους είτε από τον τόπο που ανακαλύφθηκαν απολιθώματα, είτε από τις σωματικές ή πολιτισμικές ιδιότητές τους που απορρέανε από αυτά.

Έτσι, ο όρος Homo sapiens consommatus, ο καταναλωτής, ίσως να είναι πιο εύστοχος από αυτό του Homo sapiens sapiens για να χαρακτηρίσει κανείς τον σύγχρονο δυτικό άνθρωπο και ας μπλέκουμε τη βιολογία με τις κοινωνικές επιστήμες…Εγκλωβισμένος σ’ έναν φαύλο κύκλο παραγωγής-κατανάλωσης φαινομενικά χωρίς δυνατότητα διακοπής, ο σημερινός άνθρωπος έχει παγιδέψει την ύπαρξη του και τα όνειρα του σε μια πραγματικότητα ασταμάτητης κατανάλωσης που τον γοητεύει και τον πληγώνει συνάμα, απαιτεί την υποταγή άνευ όρων σ’ αυτήν και αρνείται στην ουσία τον πεπερασμένο χαρακτήρα των διαθέσιμων φυσικών πόρων. Και παραδόξως, ο λόγος γύρω από το θέμα κατανάλωση, αν και ειπωμένος χίλιες φορές, παραμένει πιο επίκαιρος από ποτέ…

Βρισκόμαστε μεταξύ Σκύλας και Χάρυβδης. Από την μια, έχουμε όλο τον προβληματισμό γύρω από την αειφόρο ανάπτυξη, που αποσκοπεί σε επιλογές βιώσιμες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον σε παγκόσμιο επίπεδο και διαχρονικά. Οι κλιματικές αλλαγές που δεν αμφισβητούνται πλέον και με τις συνέπειες τους έξω από την πόρτα μας έρχονται να δέσουν την συζήτηση αυτή: τα επιστημονικά δεδομένα αναδεικνύουν την ανθρώπινη παρέμβαση ως η κύρια αιτία δημιουργίας του προβλήματος αυτού. Η ανάγκη ριζικής αναθεώρησης του τρόπου αλλά και του πόσο καταναλώνουμε τίθεται επιτακτικά για να δοθεί άλλη τροπή στα πράγματα. «Τρώτε» βιολογικά αν θέλετε, βάλετε λάμπες εξοικονόμησης ενέργειας παντού, αψηφήστε τους δρόμους παίρνοντας το ποδήλατο, ανακυκλώστε, καλά όλα, αλλά καταναλώστε λιγότερο, είναι και εκεί το κλειδί.

Η δεύτερη απειλή έχει να κάνει με τον διαρκή πειρασμό αγοράς στον οποίο βρισκόμαστε, από την ακατάπαυστη εμφάνιση πληθώρας καινούργιων προϊόντων, που όλο έρχονται να ερεθίσουν την όρεξη μας και να εκπληρώσουν εικονικές και νέες ανάγκες μας. Και πλέον μιλάμε περισσότερο για το τι δεν παρέχει ένα προϊόν παρά για το τι έχει…

Ακόμα και οι βιολογικές επιστήμες βρίσκονται σύμμαχοι αυτής της προσπάθειας, όπως παρατηρείται με την ανάπτυξη με δειλά βήματα και μυστικοπάθεια, ενός καινούργιου κλάδου της νευρολογίας, το λεγόμενο νευρομάρκετινγκ. Εκεί, η επιστημονική προσέγγιση στηρίζεται στο ότι ο εγκέφαλος διεγείρεται με συγκεκριμένες «διαδρομές επιβράβευσης» ανάλογα με τη σκέψη «καλό», «κακό» κτλ που γίνεται. Και αυτές οι διαδρομές μπορούν να αξιολογηθούν επιστημονικά με τεχνολογίες σάρωσης του εγκεφάλου ή ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα που χρησιμοποιούνται συνήθως για ιατρικούς σκοπούς. Έτσι, οι πολύ-αισθητηριακοί παράμετροι που επηρεάζουν τις επιλογές ενός καταναλωτή για ένα συγκεκριμένο προϊόν αξιολογούνται πιο «επιστημονικά», ώστε να προσαρμοστεί καλύτερα η διαφημιστική καμπάνια του αλλά ακόμα και ο σχεδιασμός του προϊόντος.

Και πηγαίνω τον προβληματισμό σ’ άλλο επίπεδο και στην εξής ερώτηση: τι είναι αυτό που μας σπρώχνει σ’ αυτή την αχόρταγη κούρσα απόκτησης αγαθών όπου κάθε προσπάθεια συγκράτησης καταλήγει στο κενό, όπως οι υποσχέσεις μας να σταματήσουμε το κάπνισμα ή τα γλυκά; Γιατί δεν διαθέτουμε αρκετή αυτοπειθαρχία για να αντισταθούμε ή τουλάχιστον να αναρωτηθούμε τι κάνουμε, και τι επιλέγουμε; Δεν θα αγοράσω χαρτί τουαλέτας γκοφρέ, τριπλού πάχους, με άρωμα, σχεδιάκια κτλ αλλά απλό…

Η απάντηση είναι εδώ μπροστά στη μύτη μας: ο κόσμος που φτιάξαμε, καλλιεργεί περισσότερο το φαίνεσθε αντί του είναι, προσφέρει σε αφθονία τις διάφορες εξηγήσεις, αλλά φειδωλά παρέχει κάτι που μας χορταίνει και αναζητάμε βαθιά μέσα μας, το νόημα των πραγμάτων δηλαδή. Και ψάχνοντας σταθερά για το νόημα των πράξεών μας, θα βγούμε από την βαβούρα και παραζάλη της κατανάλωσης, και θα αποκτήσουμε πάλι άποψη και δικαίωμα επιλογής και εν τέλει περισσότερη ελευθερία. Από Homo sapiens consοmmatus μπορούμε να εξελιχθούμε σε Homo sapiens eklecticus;