7/9/08

Από το Α, όπως Aναρχία…στο Μ, όπως Μυρμήγκι!

Eugène Delacroix, La liberté guidant le peuple, 1830

Γράμμα Α. Ειλικρινά αδυνατώ να παρακολουθήσω και να προσκολλήσω σε πολιτικές θεωρίες γενικά και σε δόγματα ειδικά. Εξάλλου, επιστήμονας και δόγμα είναι δυο έννοιες συμμετρικά αντίθετες. Όλες οι μεγάλες πολιτικές θεωρίες και τα συστήματα που τελειώνουν σε –ισμος όπως φιλελευθερισμός, συντηρητισμός, φασισμός, μαρξισμός, σοσιαλισμός, κομουνισμός, αναρχισμός, φεμινισμός ακόμα και οικολογι…σμός (αναπνεύστε) δεν μπόρεσαν να με κερδίσουν, ψυχή τε και σώματι, αν και δεν πρέπει να βάζουμε τα πάντα στο ίδιο καλάθι… Κάθε ιδεολογία με τις πολιτικές της οργανώσεις, τις ιδιαίτερες «τελετουργίες», ιεραρχίες και ιστορίες της, αλλά κυρίως με τους οπαδούς της, αφιερωμένους στη τύχη τη δικιά μου, που ο πολύς αλτρουισμός και η απόλυτη κατανόηση του σύμπαντος, τους καταντάει εγωιστές, κριτές και επικριτές των πάντων, γκρινιάρηδες, στενόμυαλους, απολιθωμένους, για να μη πω και αντικοινωνικούς …μου φαίνονταν ανέκαθεν άνευ ενδιαφέροντος, με μια μυρωδιά «ντεπασέ» να αναδύεται…θέμα γενιάς ή τρόπος σκέψης δεν ξέρω. Πάρτε μια δεύτερη ανάσα.

Ο Νietsche είχε πει στο βιβλίο του «Η αυγή των ινδαλμάτων»: « Είμαι επιφυλακτικός απέναντι σε κάθε «συστηματικοφιλές» πνεύμα και τους αποφεύγω όταν τύχει και συναντήσω κάποιο στο δρόμο. Η ανάγκη ενός συστήματος είναι μια έλλειψη εντιμότητας». Υπάρχει μια δόση αλήθειας στις προτάσεις αυτές. Την αντιλαμβάνομαι προσωπικά ως εξής: θέλει πράγματι περισσότερο κουράγιο για να μη χωρίζεις τον κόσμο ή τις ιδέες σου σε δυο στρατόπεδα (υπέρ-κατά, δικός μας-εχθρός μας κτλ…) και να ψάχνεις για μια τρίτη διάσταση...από το να είσαι στο προστατευτικό περίβλημα που προσφέρει ένα σύστημα ιδεών.

Καμιά φορά όμως συναντάς από χώρους που δεν το περιμένεις, αυτές τις μικρές σπίθες που απεγκλωβίζουν το πνεύμα. Χιουμοριστικά παραδείγματα είναι «Τα αυτιά έχουν τοίχους, και οι τοίχοι αυτιά», ή ακόμα «Τι αγαπάς στους άλλους; Τις ελπίδες μου»…Τα έχετε διαβάσει και ΄σεις στο δρόμο (1). Θυμάσαι έτσι ότι πάνω από κάθε ιδεολογικό χώρο, στην περίπτωση αυτή του αναρχισμού, παραμένει ο άνθρωπος και η δύναμη, κοινή σε όλους, που εκφράζει τα άπειρα μπορώ που φέρει μέσα του…Το Άπειρο του Αναξίμανδρου; Ίσως αυτό να εξηγεί και την γοητεία που διαχρονικά ασκεί η ιστορία του Ισπανικού Εμφυλίου, της Παρισινής Κομμούνας και της εξέγερσης της Κρόνσταντ…

Γράμμα Μ. Παραμένω στον χώρο του αναρχισμού αλλά μεταφέρομαι σε άλλες κοινωνίες…και στο ζωικό βασίλειο των μυρμηγκιών! Γιατί οι κοινωνίες τους, όπως και άλλα βιολογικά συστήματα, έχουν ένα χαρακτηριστικό ενδιαφέρον…Ζουν χωρίς κεντρικό έλεγχο. Κανείς δεν λέει ή δεν κατευθύνει κανέναν στο τι πρέπει να κάνει…και όμως όλα τα μικρά μέρη της κοινωνίας τους, οι στείρες εργάτριες, αλληλεπιδρούν για να δημιουργήσουν τη συμπεριφορά ενός συνόλου. Η ουτοπία της αναρχίας ενσαρκωμένη στο μικρόκοσμο των εντόμων; Πως γίνεται;

Ας κάνουμε μία ξενάγηση στη κοινωνία τους, ξεκινώντας από τη δημιουργία της για π.χ. ένα από τα 10 000 είδη μυρμηγκιών, αυτό που ζει στην έρημο της Αριζόνας. Κάθε χρόνο, και περιέργως, την ίδια μέρα, οι φτερωτές παρθένες βασίλισσες και τα αρσενικά θα συναντηθούν σ’ ένα γαμήλιο ταξίδι. Η κάθε βασίλισσα θα συνευρεθεί με πολλούς αρσενικούς, οι οποίοι πεθαίνουν μετά την ερωτική περίπτυξη, για να καταλήξει σε μια τρύπα στο χώμα όπου θα εναποθέσει τα αυγά της. Χωνεύοντας το δικό της λίπος, θα θρέψει την πρώτη φουρνιά εργατριών που όταν θα έρθουν σε ωριμότητα θα βγουν απ’ την φωλιά για αναζήτηση τροφής και ο κύκλος ανάπτυξης της κοινωνίας τους αρχίζει…Το σπέρμα που συνέλεξε η βασίλισσα είναι αρκετό για τα επόμενα …15 με 20 χρόνια, οπότε και πεθαίνει. Κάθε κοινωνία φτάνει μέχρι και 10 000 άτομα, 20 μέτρα κάτω από τη γη και μόνο όταν πλησιάζει στο τέλος της ανάπτυξής της στέλνει προς τα έξω καινούργιες παρθένες και αρσενικά μυρμήγκια. «Τα μυρμήγκια δεν κάνουν περισσότερα μυρμήγκια»αλλά μια «αποικία κάνει περισσότερες αποικίες».

Πώς προσαρμόζονται στις συνθήκες που προκύπτουν όπως για παράδειγμα, μια δυνατή βροχή που απαιτεί περισσότερες δυνάμεις οδοκαθαρισμού…ή μάννα εξ’ ουρανού που θα κινητοποιήσει παραπάνω τροφοσυλλέκτριες; Τέσσερις εργατικές δυνάμεις στηρίζουν την αποικία: οι δυνάμεις «περιπολίας» για ασφάλεια του έξω κόσμου, οι οποίες εξασφαλίζουν το δρόμο για τις «τροφοσυλλέκτριες», οι «νοικοκυρές- καθαρίστριες» του οίκου και οι «ρακοσυλλέκτριες» εργάτριες που φτιάχνουν σορούς απορριμμάτων, τα σημαδεύουν με χημικά που εκκρίνουν και τα πηγαινοφέρνουν μες στην περιοχή της φωλιάς. Μόνο τα γηραιότερα μέλη βρίσκονται εκτός, σε αποστολή χωρίς επιστροφή στη φωλιά. Αντιπροσωπεύουν το 25% του εργατικού δυναμικού. Υπάρχει και ένα 50% του συνόλου που δίνει την εντύπωση ότι δεν κάνει τίποτα απολύτως. Πράγματι, γιατί λειτουργούν σαν ενδιάμεσο ανάμεσα στο έξω και το μέσα της φωλιάς, εφεδρική δύναμη για τις εξωτερικές εργάτριες. Είναι αξιοσημείωτο ότι η σχέση μεταξύ των εργατικών δυνάμεων είναι συνεργατική εφόσον οι εργασίες αλληλο-καλύπτονται αν και όλες οι μεταθέσεις δεν επιτρέπονται. Για παράδειγμα, μια νοικοκυρά δεν θα γίνει ποτέ ρακοσυλλέκτρια… Και φαίνεται πως κάθε εργάτρια αποφασίζει κάθε στιγμή το τι θα κάνει…

Πού είναι η λύση του μυστηρίου της οργάνωσης τους; Αποκλείεται η βασίλισσα να στέλνει χημικά σήματα για να οργανώνει τους υπηκόους της…η ταχύτητα απόκρισης στις αλλαγές που προκύπτουν στη φωλιά είναι πολύ μεγάλη για να το δικαιολογεί. Ούτε είναι η όραση, τα μυρμήγκια δεν βλέπουν, αν και ξεχωρίζουν τη νύχτα με τη μέρα. Η αίσθηση τους είναι η μυρωδιά και χρησιμοποιούν τις κεραίες τους γι’ αυτό το σκοπό. Τα σώματα τους πράγματι είναι καλυμμένα με απλούς υδατάνθρακες, ώστε μια αποικία να ξεχωρίζει από την άλλη, αλλά και ένας τύπος εργάτριας από τον άλλον. Δεν φτάνει όμως αυτό.

Η παραπάνω διάσταση έχει να κάνει με την εξής παρατήρηση. Όσο γηραιότερη (έως 20 έτη) είναι μια αποικία, τόσο πιο σταθερή είναι η κατανομή των εργασιών. Όμως τα μυρμήγκια ζουν ένα χρόνο, οπότε δεν έχουμε να κάνουμε με μια ιστορία «σοφίας» που αναπτύσσεται σταδιακά και ωριμάζει η κοινωνία…Η διαφορά μεταξύ της νέας και παλαιάς αποικίας είναι στον αριθμό των μελών της. Έτσι, στην «ελεύθερη» κοινωνία των μυρμηγκιών, τo κλειδί στην ανάληψη των διαφόρων ρόλων/ εργασιών βρίσκεται στην συχνότητα των αλληλο-αναγνωρίσεων των μελών της κάθε εργατικής ομάδας. Κάθε πότε μια καθαρίστρια-νοικοκυρά θα συναντήσει μια εργάτρια της περιπολίας, μια τροφοσυλλέκτρια ή μια ρακοσυλλέκτρια; Ο ρυθμός αυτός μπορεί και αλλάζει με τις αλλαγές στις εξωτερικές συνθήκες της φωλιάς, και είναι αυτός που θα καθορίσει αν η συγκεκριμένη νοικοκυρά θα γίνει τελικά της περιπολίας, τροφοσυλλέκτρια ή ρακοσυλλέκτρια ή ακόμα θα παραμείνει ως έχει.

Ίσως να υπερέβαλλα βλέποντας κάτι κοινό μεταξύ της αναρχίας και της κοινωνίας των μυρμηγκιών. Θα με συγχωρέσετε αν το δείτε με χιούμορ τόσο που θα με αφήσετε να πάω το αστείο ένα βήμα πιο πέρα και να δηλώσω όχι «Το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του» αλλά «Τα μυρμήγκια στην … Αναρχία;;;»


1) Γιώργος Α. Πεπονής, Οι τοίχοι ανήκουν στο πλήθος, Εκδ. Το ποντίκι, 2008.
2) F. Nietzsche, Le crépuscule des idoles, Livre de Poche, 2002, trad. Henri Albert.
3) Τα στοιχεία για τα μυρμήγκια προέρχονται από την ομιλία στο TED της Deborah Gordon,
http://www.ted.com/index.php/talks/deborah_gordon_digs_ants.html

7 σχόλια:

  1. Γουάου...Πραγματικά έκανες μια ωραία υπέρβαση και μάλλον μόνο εσύ θα μπορούσες να παντρέψεις μια έννοια κοινωνιολογική και πολιτική από τον κόσμο των Ανθρώπων με την μη οργάνωση των μυρμηγκιών.

    Έμαθαμε και κάτι...20 χρόνια ε?

    Βέβαια για να κάνω απόπειρα να σοβαρολογήσω,προσπαθώ να σκεφτώ αν η αυτο-οργάνωση δίχως κεντρική αρχή/κηδεμόνα/εξουσία δεν παραμένει ως μια συστηματικού τύπου οργάνωση.

    Την καληνύχτα μου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Καλησπέρα κουμπάρε συνάδελφε,
    Αν ήθελα και ’γω να σοβαρολογήσω, θα προσπαθούσα περίτεχνα να αναγάγω την επιτυχημένη αναρχική (!) κοινωνία των μυρμηγκιών σε ανθρώπινη διάσταση ώστε να βρούμε μια λύση για την εφαρμογή της ουτοπίας...Αδύνατον φυσικά. Θα μείνω λοιπόν στο παιχνίδι των λέξεων, των εντυπώσεων και στη απλή πληροφορία που βρήκα και ’γω πολύ ενδιαφέρουσα.
    Χαίρομαι που ευχαριστήθηκες το θέμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. εννοειται οτι η phd εκτος απο το mondoubleαρεστο εργο της vulgarisation des sciences , τολμα παντα συσχετισμους για αποτελεσματικοτερη εμπεδωση των νεων γνωσεων...
    με βαζει σε σκεψη καθε φορα οποτε
    μερικες διαπιστωσεις με μορφη ερωτηματων
    -οι βιολογοι 8α επρεπε να εξετασουν τον ταλαντουχο κυριο μερμυγκα και την βασιλισσα του γιατι αυτο το λονγκ λαστινγκ σπερμ (που διατηρειται?)ειναι προκλητικο με τοσα ποσοστα εξωσωματικων κτλ κτλ επι των ημερων μας
    - οι μυρμιγκινες ριχνουν πολυ δουλεια και δε παραπονοιουνται(οχι σαν τις Ευρωπαιες που κλωτσανε με το νεο ασφαλιστικο).
    - η αναπαραγωγη ειναι ρεζερβε για την βασιλισσα? ολοι δηλαδη εχουν ευγενικη καταγωγη αλλα ταπεινη ζωη ?
    - τελικα και οι μυρμυγκινες ειναι περισσοτερες απο τους μυρμηγκες? Μα τι επιτελους, ειμαστε παντα οι πιο ανθεκτικες (προ γεννησεως)?
    - ισχυει το ομιλιαι κακαι φθειρουσι ηθη χρηστα... δειξε μου το φιλο σου να σου πω ποιος εισαι...Αφου κανω παρεα με τροφοσυλλεκτες καποια μερα θα γινω και εγω μια. Ετσι κολλανε και οι -ισμοι αναλογα με τις συναναστροφες με τους διαφορεσ -ιστες

    συγχαρητηρια κυρια μου!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Chère Madame,
    Χαχαχα, σε βλέπω σε δημιουργική φάση και χαίρομαι γι’ αυτό. Οι associations d’idées πάνε σύννεφο και οι ερωτήσεις σου πρώτες. Δεν ξέρω να απαντήσω σ’όλες αλλά θα προσπαθήσω…Το λογκ λάστινγκ σπερμ είναι προκλητικό και βασικά ενδιαφέρον φαινόμενο. Το πρόβλημα δεν είναι όμως αυτό για να το ζηλέψουμε, γιατί διαθέτουμε πληθώρα. Η δυσκολία είναι στα ωάρια και στην επιτυχή αποθήκευσή τους αν και τελευταία έχουν βελτιωθεί κατά πολύ οι τεχνικές και η συντήρηση τους είναι πιο πετυχημένη. Το γυναικείο στοιχείο είναι λοιπόν πολυτιμότερο…Και ναι η αναπαραγωγή είναι ρεζερβέ για την εκλεκτή βασίλισσα, οι υπόλοιπες μυρμιγκίνες είναι άξιες δούλες, στείρες, σε μεγάλη πλειοψηφία και με μικρή διάρκεια ζωής μόλις 1 έτους.
    Ρακοσυλλέκτρια σε βλέπω να γίνεσαι αφού οι frequentations σου είναι τέτοιες…αλλά γιατί όχι;
    Ένα πραγματάκι για το τέλος: μου χρωστάς μια περιγραφή μιας περίεργης σύμπτωσης remember?
    Καλό βράδυ mondouble

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. i do !! και αφου δε μπορω να μπω να διαβασω λιγο περισσοτερα για το cern ..το ετοιμαζω τωρα-τωρα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Gαμώ το DNA μου gαμώ ,εμπλεξα τα μπούτια μου ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. @Habilis.
    xexe, και να μείνω με τέσσερις-πέντε εναλλακτικές; Προτιμώ το xάος του είδους μου και τη φαινομενικά σχετική ελευθερία μου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή