27/2/07

Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΗΣ ΜΠΟΥΚΑΒΙΛΙΑΣ


Αναρριχώμενο φυτό η μπουκαβίλια (Bougainvillea glabra) προέρχεται από την Βραζιλία και πήρε το όνομα της από τον Γάλλο καπετάνιο που οδηγούσε την εξερευνητική αποστολή το 1766. Είναι αγαπητό λουλούδι λόγο των «λουλουδιών της» που στην πραγματικότητα είναι άνευ σημασίας, μικρά και σε χρώμα κρεμ, συγκεντρωμένα σε τριάδα. Η ομορφιά της μπουκαβίλιας προέρχεται από τα τρία φύλλα που πλαισιώνουν τα λουλούδια, τα όποια είναι τις περισσότερες φορές έντονα χρωματισμένα και όπου διαφαίνονται καθαρά οι νευρώσεις τους.

25/2/07

ΠΕΡΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ

O Charlie Chaplin παντρεύτηκε σε ηλικία 54 χρόνων την κατά 36 χρόνια μικρότερη του Oona O’Neil και μαζί απέκτησαν 8 παιδιά. Πιο πρόσφατα ο Paul Μc Cartney σε ηλικία 60 ετών πήρε σε δεύτερο γάμο την Heather Mills με την οποία απέκτησε μια κόρη 3 χρόνια μετά. Ο κατάλογος ατελείωτος από άντρες διάσημους ή της διπλανής πόρτας που παρέμειναν γόνιμοι σε μεγάλη ηλικία. Κοινότυπη αλήθεια θα μου πείτε. Όντως, κατά κανόνα, και όπως τα περισσότερα ζώα, αρσενικά και θηλυκά, οι άντρες παραμένουν γόνιμοι σε όλη την ζωή τους. Η κατάσταση για τις γυναίκες είναι διαφορετική. Μετά τα 40 η γονιμότητα τους πέφτει κατακόρυφα για να εξαλειφθεί τελείως μέσα σε περίπου μια δεκαετία. Η γυναικεία εμμηνόπαυση είναι ένα γεγονός της ζωής της γυναίκας που δεν μπορεί να αποφευχθεί.


Από βιολογικής πλευράς, η ύπαρξη αυτού του γεγονότος φαίνεται εκ πρώτης όψης παράδοξη: η «οικονομία των γονιδίων» ορίζει ως νικητή στην μάχη της εξέλιξης όποιον αφήσει τους περισσότερους απογόνους οι οποίοι θα φέρουν τα γονίδια του. Όμως η κάθε γυναίκα φέρει γονίδια που υποσκάπτουν την δυνατότητα της να αφήνει απογόνους ενώ είναι σε μεγάλη ηλικία. Επιπλέον, το φαινόμενο αυτό είναι μοναδικό στον έμβιο κόσμο με εξαίρεση ένα ή ίσως δύο ζωικά είδη: ένα είδος ποντικού στην Αυστραλία και οι φάλαινες (pilot whales) όπου τα θηλυκά μπαίνουν σε κλιμακτήριο στα 30-40 και ζουν άλλα 14 χρόνια κατά μέσο όρο.


Η απάντηση σ’ αυτό το παζλ βρίσκεται σε δυο κύρια γεγονότα.


Το πρώτο γεγονός είναι η γονική επένδυση που χρειάζεται το ανθρώπινο είδος, σε αντίθεση με τα άλλα είδη, προκειμένου να φτάσει ένα παιδί να σταθεί στα πόδια του. Ανέκαθεν οι γονείς ήταν απαραίτητοι στα παιδιά τους για την παροχή τροφής, εκπαίδευσης αλλά και για προστασία και κοινωνικό status στην εκάστοτε μικροκοινωνία. Έτσι στους προϊστορικούς χρόνους μια γυναίκα κινδύνευε να χάσει τη «γονιδιακή της επένδυση» εάν δεν επιζούσε, μέχρι το μικρότερο της παιδί να φτάσει τουλάχιστον στην εφηβεία. Και κάθε καινούργια εγκυμοσύνη/ γέννα της έθετε κινδύνους που αυξάνονταν κατακόρυφα με την ηλικία (π.χ. θάνατος στη γέννα, θάνατος από εξάντληση λόγω μακρόχρονου θηλασμού, πρόωρο τοκετό και άλλα γυναικολογικά προβλήματα). Η γυναίκα σε εμμηνόπαυση έχει λοιπόν μεγαλύτερη δυνατότητα να ασχοληθεί με τα παιδιά και κατ’ επέκταση με τα εγγόνια της, δίνοντας τους μεγαλύτερες πιθανότητες να ενηλικιωθούν.


Το δεύτερο γεγονός είναι ο σημαντικός ρόλος που έπαιζαν, ανεξάρτητα από το φύλο, ως θεματοφύλακες πολύτιμων γνώσεων και εμπειριών, οι γέροι άνθρωποι στις αρχαϊκές κοινωνίες, τουλάχιστο μέχρι να αναπτυχθεί η γραφή . Έτσι η γυναίκα σε κλιμακτήριο αυξάνοντας τις πιθανότητες της να ζήσει, μπορούσε να βοηθήσει όχι μόνο την οικογένεια της αλλά και την κοινότητα της, σε ειρηνικούς ή επικίνδυνους καιρούς.


Με λίγα λόγια, η επικράτηση της εμμηνοπαύσης, επέτρεψε στη γυναίκα να αφήσει περισσότερους απογόνους, έχοντας γεννήσει λιγότερα παιδιά. Η κατάσταση αυτή έχει συνάμα και έναν σημαντικό χαρακτήρα. Όπως γράφει ο J. Diamond, “η γυναικεία εμμηνόπαυση είναι ένα επιπλέον χαρακτηριστικό που, μαζί με την κατάκτηση της όρθιας στάσης για να περπατάμε, την απόκτηση μεγάλου εγκεφάλου, την κρυμμένη ωορρηξία και την κλίση μας για σεξ αναψυχής, μας κάνει να είμαστε μοναδικά άνθρωποι ”!!

1) Jared Diamond “Why is sex fun?” 1997 – Basic Books Εdition
2) www.wikipedia.org

21/2/07

ΟΙ ΕΡΑΣΤΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΥ (6 000 χρόνια πριν)


Βρέθηκαν πρόσφατα σε ανασκαφές στην βόρεια Ιταλία. Οι σκελετοί είναι αντικριστά και τα μέτωπα τους σχεδόν ακουμπούν το ένα το άλλο, τα χέρια και τα πόδια τους μπερδεμένα σε μια τελευταίο ασπασμό. Σφιχταγκαλιασμένοι, η στάση του σώματος τους μαρτυρεί μάλλον μια μεγάλη αγάπη παρά ένα αποτέλεσμα τελετουργικής θυσίας.

17/2/07

ΑΝ ΗΤΑΝ ΜΟΝΟ ΕΝΑ ΨΕΜΑ ....

Ας κάνουμε μια τρελή υπόθεση. Ας σκεφτούμε ότι σταματάμε τώρα σε παγκόσμιο επίπεδο να εκτοξεύουμε στην ατμόσφαιρα τα αέρια που ενισχύουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Για παράδειγμα, σταματάμε τις καύσεις με πετρέλαιο, γκάζι, κάρβουνα και ξύλο. Αφανίζουμε τα κοπάδια από αγελάδες και αμνοερίφια ώστε να μην παράγουν άλλο μεθάνιο.

Σταματάμε την αποψίλωση των δασών και ιδιαίτερα των τροπικών δασών και ίσως φυτεύουμε μαζικά. Σχεδόν δεν αναπνέουμε......Και λοιπόν; Μπορούμε να μειώσουμε την συγκέντρωση σε διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και να ανατρέψουμε τις κλιματικές αλλαγές που διαδραματίζονται χωρίς πια καμιά επιστημονική αμφιβολία;

Η απάντηση είναι δυστυχώς όχι. Μπορούμε να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων και άρα τις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις τους αλλά δεν μπορούμε να εξαλείψουμε τις συνέπειες τους λόγο της αυξημένης συγκέντρωσης τους στην ατμόσφαιρα. Ας δούμε γιατί και τι σημαίνει αυτό για το μέλλον.

Όταν η ηλιακή ακτινοβολία φτάνει στον πλανήτη μας, ένα μέρος αντανακλάται προς το σύμπαν από τις διάφορες στρώσεις που αποτελούν την ατμόσφαιρα, από τα σύννεφα, και τέλος από την επιφάνεια της γης όπως π.χ. από τις παγωμένες επιφάνειες της. Το υπόλοιπο της ηλιακής ακτινοβολίας απορροφάται από τα διάφορα μέρη του πλανήτη όπως το έδαφος, οι ωκεανοί και η ατμόσφαιρα. Αυτά σε πρώτο στάδιο θερμαίνονται (δηλαδή απορροφούν ενέργεια) για να την αποβάλλουν σε δεύτερο στάδιο προς το διάστημα σαν υπέρυθρη ακτινοβολία.
Τα αέρια που έχουν την ιδιότητα να προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αφήνουν το φως να περάσει χωρίς εμπόδιο, έχουν όμως την ιδιότητα να απορροφούν τις υπέρυθρες που στέλνει η γη, με αποτέλεσμα να θερμαίνονται και κατόπιν να αποβάλουν αυτή την ενέργεια εκπέμποντας σαν υπέρυθρες, το ένα μέρος απ’ το οποίο επιστρέφει στη γη θερμαίνοντας την για δεύτερη φορά.

Ο Ελβετός de Saussure διατύπωσε πρώτος το ατμοσφαιρικό φαινόμενο αυτό στο τέλος του 18ου αιώνα. Όντως, το φαινόμενο του θερμοκηπίου υπάρχει από αρχής του κόσμου και είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη και διατήρηση της ζωής στην γη γιατί διατηρεί την μέση θερμοκρασία της στους +150C αντί –180C που θα ήταν χωρίς αυτό. Τα αέρια που συνεισφέρουν στο φαινόμενο αυτό είναι κυρίως οι υδρατμοί που βρίσκονται στα σύννεφα, το διοξείδιο του άνθρακα αλλά και το μεθάνιο, το μονοξείδιο του αζώτου και άλλα βιομηχανικά αέρια.


Πόσο καιρό παραμένουν στην ατμόσφαιρα;
Εκτιμάται πως ο χρόνος ζωής του διοξειδίου του άνθρακα είναι περίπου 100 χρόνια, του μεθανίου 12 έτη, του μονοξειδίου του αζώτου 120 χρόνια και των βιομηχανικών αερίων έως 50.000 χρόνια. Αυτό σημαίνει πως τα περισσότερα από τα αέρια που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα είναι πάνω από το κεφάλι των εγγονιών και δισέγγονων μας συνεισφέροντας στο μεταξύ στο φαινόμενο αυτό. Από την στιγμή που περιορίζουμε συνεχώς τις εκπομπές αερίων, η καμπύλη της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα θα έχει αρνητική κλίση.


Για κακή μας τύχη, οι επιπτώσεις του αυξημένου φαινόμενου του θερμοκηπίου δεν μπορούν να ακολουθήσουν την καμπύλη συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα, λόγω μεγάλης «αδράνειας» των κλιματολογικών παραμέτρων. Έτσι θεωρείται ότι η αντίδραση των ωκεανών στην κλιματολογική αλλαγή και η αύξηση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της γης θα συνεχιστεί σε διάστημα αιώνων, ενώ αυτή των πάγων στους πόλους θα πάρει χιλιετίες.

Με άλλα λόγια, ότι και να κάνουμε τώρα με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έχουμε δρομολογήσει επιπτώσεις για πολλές χιλιετίες. Επιπλέον, υπάρχουν πολλές κλιματολογικές παράμετροι που η εξέλιξη τους είναι άγνωστη και μπορούν να διαταράξουν τις προβλέψεις προς το χειρότερο, όπως το τι θα συμβεί αν τα δέντρα δεν προσαρμοστούν στην αύξηση της θερμοκρασίας και πεθάνουν αποβάλλοντας μεγάλες ποσότητες μεθανίου. Ή τι θα συμβεί με τις τεράστιες ποσότητες μεθανίου που βρίσκονται παγιδευμένες στους ωκεανούς ή στους πάγους της Σιβηρίας ή της Γροιλανδίας.

Άρα δεν μιλάμε για το εάν μπορούμε να αναστρέψουμε τις επιπτώσεις του αυξημένου φαινομένου του θερμοκηπίου ή όχι, αλλά τι εύρος θα έχουν. Ποια θα είναι η ακολουθία των πραγμάτων; Μόνο βάσει σεναρίων μπορεί να γίνει πρόβλεψη επειδή είναι τόσο σύνθετο το πρόβλημα και με παραμέτρους απρόβλεπτους σε πολλούς τομείς πέραν του κλιματολογικού, αλλά και επειδή οι κλιματολογικές αλλαγές που επιβάλλουμε στη γη τοποθετούνται σε μια πολύ μικρή χρονική περίοδο χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της γης. Η μοναδικότητα του πράγματος μας επιφυλάσσει εκπλήξεις.

Την εποχή των γονιών μας κανείς δεν είχε λόγο να αμφισβητήσει ότι οι επόμενες γενιές θα ζούσαν και θα χαίρονταν έναν πλανήτη όπου άξιζε να ζεις. Οι νέες γενιές είναι οι πρώτες γενιές που βρίσκονται αντιμέτωπες με αυτή την αγχωτική ερώτηση.
Για να σώσουμε τον κόσμο, χρειαζόμαστε μια πολιτιστική επανάσταση και πρέπει να βάλουμε την οικολογική ανάπτυξη και την καταπολέμηση του φαινόμενου του θερμοκηπίου στο ίδιο επίπεδο με την καταπολέμηση της ανεργίας ή την προσαρμογή στην παγκοσμιοποίηση.

1. Το σχετικό site της Greenpeace Ελλάς
2. Το επίσημο και πολύ πλούσιο site του IPC (Intergovernmental Panel on Climate Change), το οποίο αποτελείται από τους καλύτερους επιστήμονες στον κάθε τομέα και με τα πάντα για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και τις κλιματολογικές αλλαγές.
3. Τεύχος 2204 του Nouvel Observateur
4.' Αρθρο του Γ. Ελαφρού στην Καθημερινή της Κυριακής 28 Ιανουαρίου 2007 με θέμα " Βόμβα μεθανίου απειλεί τη Γη"
5.' Αρθρο του Γ. Ελαφρού στην Καθημερινή της Κυριακής 4 Φεβρουαρίου 2007 με θέμα "Ελλάδα, ο μεγάλος Ευρωπαίος ρυπαντής"

4/2/07

ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΣΠΑΝΙΟΤΗΤΑ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ


Η σπανιότητα ενός είδους απασχολεί όλο και πιο συχνά τους ερευνητές και τον Τύπο στα πλαίσια της όλο και μεγαλύτερης ανησυχίας για την προστασία της βιοποικιλίας. Μια πρόσφατη δημοσίευση ρίχνει καινούργιο φως στο παρακάτω ερώτημα: μπορεί ένα σπάνιο είδος να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον άνθρωπο και να οδηγηθεί στον τελικό αφανισμό του (με τον όρο σπάνιο συμπεριλαμβάνουμε όχι μόνο τα είδη σπάνια εκ φύσεως αλλά και τα απειλούμενα είδη λόγο ανθρώπινης παρέμβασης); Η μέχρι τώρα απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι όχι και αυτό λόγω του οικονομικού κόστους που αυξάνεται ραγδαία όσο το είδος γίνεται πιο σπάνιο κάνοντας έτσι την εκμετάλλευση του ασύμφορη οικονομικά. Σαν αποτέλεσμα, σταματάει η εκμεταλλευσή του πριν εξαλειφθεί ολότελα, επιτρέποντας την ανάκαμψη του πληθυσμού του. Οι συγγραφείς του άρθρου δίνουν μια διαμετρικά αντίθετη άποψη στο θέμα αυτό.

O τομέας της πληθυσμιακής βιολογίας μελετάει στο εμβιοβασίλειο, την πυκνότητα ενός πληθυσμού, το ρυθμό ανάπτυξης του υπό μεταβαλλόμενες συνθήκες, και εστιάζεται στην σχέση μεταξύ του μεγέθους ενός πληθυσμού και της επιβίωσης του. Έτσι, για μερικά είδη, έχει γίνει περιγραφή μιας δυναμικής σε κύκλο η οποία ονομάστηκε “φαινόμενο του Αllee” από τον αμερικανό βιολόγο που την διατύπωσε. Το φαινόμενο αυτό διευκρινίζει πως σ’ έναν πληθυσμό, υπάρχει ένας ελάχιστος και ένας μέγιστος αριθμός μελών, ανάμεσα στους οποίους ο συγκεκριμένος πληθυσμός έχει τις βέλτιστες πιθανότητες επιβίωσης. Όσο ένας πληθυσμός αυξάνεται, τόσο περισσότερο αναπαραγάγεται και ανθεί, μέχρι να φτάσει ένα σημείο: το μέγιστο όριο μελών. Επί παραδείγματι, ο μέγιστος δυνατός αριθμό μελισσών σε μιά κυψέλη κατά την χειμερινή εποχή λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα διαθέσιμα αποθέματα τροφής. Αντιθέτως, εάν το μέγεθος του πληθυσμού μειωθεί- λόγο αύξησης της θνησιμότητας ή μείωσης της αναπαραγωγής- το είδος δεν μπορεί να επιβιώσει και να αναπαραχθεί επαρκώς. Αυτό προκαλεί εκ νέου μείωση του πληθυσμού με περαιτέρω αύξηση της θνησιμότητας και μείωση της αναπαραγωγής, και ούτω καθεξής μέχρι τελικό ξεκλήρισμα. Είδη που μπορούν να μπουν σε τέτοιο κύκλο αφού φτάσουν το ελάχιστο όριο είναι για παράδειγμα αυτά που ακολουθούν ομαδικές στρατηγικές κυνηγίου ή προστασίας ή είδη που χρειάζονται μεγάλη πυκνότητα για να είναι αποτελεσματική η γονιμοποίηση (θαλάσσια ασπόνδυλα, φυτά με γύρη, κτλ...). Μέχρι πρόσφατα το φαινόμενο του Allee θεωρείτο ως ένα φυσικό φαινόμενο, ειδικό σε μερικά είδη, με τον άνθρωπο να μπορεί να το ενθαρρύνει σπρώχνοντας έναν πληθυσμό κάτω από το ελάχιστο όριο πυκνότητας.

Όπως φαίνεται, σ’ αυτό το φαινόμενο προστίθεται και ένα φαινόμενο του Allee ανθρωπογεννές που μπορεί να πλήξει ακόμα και είδη που δεν υπόκεινται στο φυσικό φαινόμενο του Allee. Αντίθετα με αυτό που πιστεύαμε, η εκμετάλλευση ενός σπάνιου είδους είναι ανεξάρτητη της πυκνότητας του πληθυσμού και της αγοραστικής τιμής του. Όσο το είδος γίνεται πιο σπάνιο, τόσο η αξία του ανεβαίνει και τόσο η ζήτηση του και κατ’ επέκταση η εκμετάλλευση του αυξάνεται. Είναι το παράδοξο «όσο πιο σπάνιο τόσο καλύτερο» ή «κάτι σπάνιο με οποιοδήποτε κόστος». Η υπερβολική αξία που δημιουργείται από την έλλειψη της «πρώτης ύλης» δεν αποτελεί όριο στην επιθυμία απόκτησης της με αποτέλεσμα ένας φαύλος κύκλος να δημιουργηθεί που μπορεί να οδηγήσει σε αφανισμό πληθυσμούς είτε αυτοί είναι σπάνιοι εκ φύσεως είτε είναι απειλούμενα είδη.

Ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες αποτελούν εκμετάλλευση σπάνιου είδους και μπορούν να συντηρήσουν ένα ανθρωπογεννές φαινόμενο του Allee; Οι συγγραφείς καταγράφουν μια τέτοια σειρά: κατ’ αρχήν, οι κυνηγοί που ψάχνουν για τρόπαιο, οι συλλέκτες μεγάλων θηραμάτων, είναι πρόθυμοι να δώσουν μεγάλα ποσά για να προσθέσουν ένα σπάνιο είδος στην συλλογή τους. Η έλξη για είδη πολυτελείας όπως σπάνια ξύλα, γούνες, αυγά για χαβιάρι– προϊόντα εναλλακτικής ιατρικής (π.χ. κινέζικη) και τελευταία τα νέα ζώα συντροφιάς, συντηρούν επιτυχώς στην αγορά σπάνια είδη ή ακόμα και απειλούμενα. Παράδοξα, οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για την μελέτη και την συντήρηση της βιοποικιλίας μπορούν θεωρητικά να καταδικάσουν ένα σπάνιο είδος. Έτσι, οι συλλέκτες "με οικολογική ευαισθησία" θα ξοδέψουν μια περιούσια για να αποκτήσουν μια σπάνια πεταλούδα, ένα σπάνιο κοχύλι, έντομο ή φυτό. Τέλος, οι τουρίστες με οικολογικό προορισμό έλκονται ακόμα περισσότερο από την ζωντανή παρατήρηση ενός σπάνιου είδους, δημιουργώντας προβλήματα θνησιμότητας και μείωσης της αναπαραγωγής.

Για να παραφράσουμε τον Vaclav Havel, “ η διασφάλιση του κόσμου μας δεν βρίσκεται πουθενά αλλού παρά στην καρδιά μας, στην σκέψη μας, στην ευθύνη μας”. Επιβάλλεται να αλλάξουμε νοοτροπία και τρόπο ζωής.