ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΟ ΚΛΑΔΕΜΑ

Η ωρίμανση του εγκεφάλου κατά την διάρκεια της εφηβείας είναι μια σχετικά καινούργια έννοια. Χάρη στις τεχνικές σάρωσης/ απεικόνισης, ξέρουμε ότι ο έφηβος δεν έχει έναν εγκέφαλο ενήλικα εγκλωβισμένο σε σώμα που αλλάζει. Αντίθετα, σ’ αυτή την φάση ανάπτυξης, ο εγκέφαλος περνάει μια δεύτερη σημαντικότατη φάση ωρίμανσης, η οποία είναι όμως διαμετρικά αντίθετη με την πρώτη που συναντάμε στην βρεφική και παιδική ηλικία. Έτσι μετά από μια αστρονομική αύξηση νευρικών διασυνδέσεων, σαν κλαδιά ενός δέντρου που πετάνε συνέχεια διακλαδώσεις, παρατηρείται στην εφηβεία μια μείωση της πυκνότητας της φαιάς ουσίας (το σκεπτόμενο μέρος του εγκεφάλου), που σε μερικές περιοχές μπορεί να φτάσει και 40% σ’ ένα χρόνο.

Τι συμβαίνει; Γίνεται ένα ξεκαθάρισμα μεταξύ των διασυνδέσεων που υπάρχουν- ποιες θα επικρατήσουν και ποιες θα αχρηστευθούν και θα εξαφανιστούν. Κάτι σαν το φθινοπωρινό κλάδεμα, με γνώμονα την φράση «χρησιμοποίησε το ή πέτα το». Έτσι, ένας νέος που κοιτάει όλη μέρα τηλεόραση θα ευνοήσει άλλο νευρικό δίκτυο από έναν άλλον νέο που ασχολείται με μουσική, αθλητισμό κτλ. Θα λέγαμε λοιπόν πως στο ξεκίνημα της ζωής μας, ο εγκέφαλος μας προσφέρει πληθώρα δυνατοτήτων εκμάθησης, πολύ περισσότερες από ότι θα αξιοποιήσουμε ποτέ, για να εστιάσει κατόπιν σε ορισμένες διασυνδέσεις που θα προτιμηθούν.
Τι όφελος υπάρχει και εξελιχτήκαμε έτσι; Αποκτάμε ταχύτητα επεξεργασίας δηλαδή αποτελεσματικότητα. Ένας 15αρης θα έχει πολύ περισσότερες δυνατότητες από έναν τριαντάρη, όμως ο τελευταίος θα έχει έναν εγκέφαλο που επεξεργάζεται πολύ πιο γρήγορα. Είναι σαν να συγκρίνεις ένα αυτοκίνητο που για να φτάσει στο προορισμό του περνάει από δρόμους και δρομάκια δοκιμάζοντας διαδρομές και ένα άλλο αυτοκίνητο που για τον ίδιο προορισμό επιλέγει αυτοκινητόδρομο. Και η εξέλιξη ζητάει ταχύτητα.

Πόσο καιρό διαρκεί αυτό το «κλάδεμα» και πως διαδραματίζεται; Η ωρίμανση του ανθρώπινου εγκεφάλου δεν γίνεται σε όλα τα κέντρα συγχρόνως αλλά σταδιακά, ακολουθώντας την εξελικτική πορεία του εγκεφάλου: πρώτα ωριμάζουν τα κέντρα που αφορούν βασικές λειτουργίες (όπως αισθητηριακές και κινητικές λειτουργίες) κατόπιν τα κέντρα που έχουν να κάνουν με τον προσανατολισμό, την ανάπτυξη του λόγου και την προσοχή και τέλος αυτές που αντιστοιχούν σε πιο σύνθετες και πιο εξελιγμένες λειτουργίες όπως κινητικός συγχρονισμός, συγκέντρωση, οργάνωση, όπου η διαδικασία ωρίμανσης διαρκεί έως τα 20 – 25 δηλαδή δεν είναι ολοκληρωμένη κατά την εφηβεία!

Πως λοιπόν να έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις συμπεριφοράς και υπευθυνότητας από τους εφήβους; Μήπως καμιά φορά ζητάμε κάτι που είναι αδύνατο να δώσουν; Ίσως είναι καλύτερα να εμπιστευθούμε την αγάπη που νοιώθουμε γι’ αυτά και να προσέξουμε την ποιότητα του χρόνου που περνάμε μαζί τους αποφεύγοντας να είμαστε απόλυτοι στη κρίση ενός νέου που τελικά είναι υπό πλήρη διαμόρφωση!

1) www.PBS.org

2) Nouvel Obs. no 2132