4/2/07

ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΣΠΑΝΙΟΤΗΤΑ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ


Η σπανιότητα ενός είδους απασχολεί όλο και πιο συχνά τους ερευνητές και τον Τύπο στα πλαίσια της όλο και μεγαλύτερης ανησυχίας για την προστασία της βιοποικιλίας. Μια πρόσφατη δημοσίευση ρίχνει καινούργιο φως στο παρακάτω ερώτημα: μπορεί ένα σπάνιο είδος να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον άνθρωπο και να οδηγηθεί στον τελικό αφανισμό του (με τον όρο σπάνιο συμπεριλαμβάνουμε όχι μόνο τα είδη σπάνια εκ φύσεως αλλά και τα απειλούμενα είδη λόγο ανθρώπινης παρέμβασης); Η μέχρι τώρα απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι όχι και αυτό λόγω του οικονομικού κόστους που αυξάνεται ραγδαία όσο το είδος γίνεται πιο σπάνιο κάνοντας έτσι την εκμετάλλευση του ασύμφορη οικονομικά. Σαν αποτέλεσμα, σταματάει η εκμεταλλευσή του πριν εξαλειφθεί ολότελα, επιτρέποντας την ανάκαμψη του πληθυσμού του. Οι συγγραφείς του άρθρου δίνουν μια διαμετρικά αντίθετη άποψη στο θέμα αυτό.

O τομέας της πληθυσμιακής βιολογίας μελετάει στο εμβιοβασίλειο, την πυκνότητα ενός πληθυσμού, το ρυθμό ανάπτυξης του υπό μεταβαλλόμενες συνθήκες, και εστιάζεται στην σχέση μεταξύ του μεγέθους ενός πληθυσμού και της επιβίωσης του. Έτσι, για μερικά είδη, έχει γίνει περιγραφή μιας δυναμικής σε κύκλο η οποία ονομάστηκε “φαινόμενο του Αllee” από τον αμερικανό βιολόγο που την διατύπωσε. Το φαινόμενο αυτό διευκρινίζει πως σ’ έναν πληθυσμό, υπάρχει ένας ελάχιστος και ένας μέγιστος αριθμός μελών, ανάμεσα στους οποίους ο συγκεκριμένος πληθυσμός έχει τις βέλτιστες πιθανότητες επιβίωσης. Όσο ένας πληθυσμός αυξάνεται, τόσο περισσότερο αναπαραγάγεται και ανθεί, μέχρι να φτάσει ένα σημείο: το μέγιστο όριο μελών. Επί παραδείγματι, ο μέγιστος δυνατός αριθμό μελισσών σε μιά κυψέλη κατά την χειμερινή εποχή λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα διαθέσιμα αποθέματα τροφής. Αντιθέτως, εάν το μέγεθος του πληθυσμού μειωθεί- λόγο αύξησης της θνησιμότητας ή μείωσης της αναπαραγωγής- το είδος δεν μπορεί να επιβιώσει και να αναπαραχθεί επαρκώς. Αυτό προκαλεί εκ νέου μείωση του πληθυσμού με περαιτέρω αύξηση της θνησιμότητας και μείωση της αναπαραγωγής, και ούτω καθεξής μέχρι τελικό ξεκλήρισμα. Είδη που μπορούν να μπουν σε τέτοιο κύκλο αφού φτάσουν το ελάχιστο όριο είναι για παράδειγμα αυτά που ακολουθούν ομαδικές στρατηγικές κυνηγίου ή προστασίας ή είδη που χρειάζονται μεγάλη πυκνότητα για να είναι αποτελεσματική η γονιμοποίηση (θαλάσσια ασπόνδυλα, φυτά με γύρη, κτλ...). Μέχρι πρόσφατα το φαινόμενο του Allee θεωρείτο ως ένα φυσικό φαινόμενο, ειδικό σε μερικά είδη, με τον άνθρωπο να μπορεί να το ενθαρρύνει σπρώχνοντας έναν πληθυσμό κάτω από το ελάχιστο όριο πυκνότητας.

Όπως φαίνεται, σ’ αυτό το φαινόμενο προστίθεται και ένα φαινόμενο του Allee ανθρωπογεννές που μπορεί να πλήξει ακόμα και είδη που δεν υπόκεινται στο φυσικό φαινόμενο του Allee. Αντίθετα με αυτό που πιστεύαμε, η εκμετάλλευση ενός σπάνιου είδους είναι ανεξάρτητη της πυκνότητας του πληθυσμού και της αγοραστικής τιμής του. Όσο το είδος γίνεται πιο σπάνιο, τόσο η αξία του ανεβαίνει και τόσο η ζήτηση του και κατ’ επέκταση η εκμετάλλευση του αυξάνεται. Είναι το παράδοξο «όσο πιο σπάνιο τόσο καλύτερο» ή «κάτι σπάνιο με οποιοδήποτε κόστος». Η υπερβολική αξία που δημιουργείται από την έλλειψη της «πρώτης ύλης» δεν αποτελεί όριο στην επιθυμία απόκτησης της με αποτέλεσμα ένας φαύλος κύκλος να δημιουργηθεί που μπορεί να οδηγήσει σε αφανισμό πληθυσμούς είτε αυτοί είναι σπάνιοι εκ φύσεως είτε είναι απειλούμενα είδη.

Ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες αποτελούν εκμετάλλευση σπάνιου είδους και μπορούν να συντηρήσουν ένα ανθρωπογεννές φαινόμενο του Allee; Οι συγγραφείς καταγράφουν μια τέτοια σειρά: κατ’ αρχήν, οι κυνηγοί που ψάχνουν για τρόπαιο, οι συλλέκτες μεγάλων θηραμάτων, είναι πρόθυμοι να δώσουν μεγάλα ποσά για να προσθέσουν ένα σπάνιο είδος στην συλλογή τους. Η έλξη για είδη πολυτελείας όπως σπάνια ξύλα, γούνες, αυγά για χαβιάρι– προϊόντα εναλλακτικής ιατρικής (π.χ. κινέζικη) και τελευταία τα νέα ζώα συντροφιάς, συντηρούν επιτυχώς στην αγορά σπάνια είδη ή ακόμα και απειλούμενα. Παράδοξα, οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για την μελέτη και την συντήρηση της βιοποικιλίας μπορούν θεωρητικά να καταδικάσουν ένα σπάνιο είδος. Έτσι, οι συλλέκτες "με οικολογική ευαισθησία" θα ξοδέψουν μια περιούσια για να αποκτήσουν μια σπάνια πεταλούδα, ένα σπάνιο κοχύλι, έντομο ή φυτό. Τέλος, οι τουρίστες με οικολογικό προορισμό έλκονται ακόμα περισσότερο από την ζωντανή παρατήρηση ενός σπάνιου είδους, δημιουργώντας προβλήματα θνησιμότητας και μείωσης της αναπαραγωγής.

Για να παραφράσουμε τον Vaclav Havel, “ η διασφάλιση του κόσμου μας δεν βρίσκεται πουθενά αλλού παρά στην καρδιά μας, στην σκέψη μας, στην ευθύνη μας”. Επιβάλλεται να αλλάξουμε νοοτροπία και τρόπο ζωής.

3 σχόλια:

  1. Τα απειλούμενα είδη στην Ελλάδα είναι στην παρακάτω διεύθυνση http://www.wwf.gr/index.php?option=content&task=view&id=21

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Άλλο ένα καταπληκτικό άρθρο, όχι μόνο όσον αφορά τη θεματολογία,αλλά κυρίως για τον απλοποιημένο τρόπο γραφής. Συχαρητήρια και αναμένουμε με αγωνία τα επόμενα άρθρα....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. You certainly give a valuable contribution to the worldwide wave for the preservation of human existence in this planet. Congratulation. It is precise and useful.

    ΑπάντησηΔιαγραφή